Publicado en Encuentros. Cien poemas de Ucrania y Polonia (Instituto de Literatura, 2022) en el que pude poner mi granito de arena.
Trad. Alina Petryk
EL PÁJARO-CUCHILLO
Me gusta afilar los cuchillos, esto es, los odio romos; de no haber afilador, los afilo con cerámica, concreto, pájaro de arcilla. Oh, precioso pájaro, eres un cuchillo.
A pesar de las explosiones, ellos cantan a la hora prevista en los parques y los jardines, en los bosques que no debemos pisar en tiempos de guerra. Entonces adivinamos: «Aquel es un arrendajo en un chopo; aquel, un oriol; aquel, un mirlo en un abeto; aquel, no se sabe qué en no se sabe qué». ¡Oh, precioso pájaro, eres un cuchillo!
De noche todos los pájaros se callaron y escuché alboroto afuera: un loco gritaba a los raíles del tranvía, los insultaba, salvaje. Y recordé cómo en los tiempos de los árboles en flor a las cuatro de la madrugada me despertaban los pájaros en la degollada Vorzel, cruzaba somnoliento el campo de camino al lago en la vecina Bucha degollada, despertando a las feas liebres entre las flores pasadas que arrojaban su pelusa sobre la hojarasca… Recordaba.
En todo lo precioso que recordaremos de estos lugares: los matorrales de acacias de Mariúpol y las fábricas de Kramatorsk al amanecer; los bailes de jubilados en el parque de Járkov y los cantos en las iglesias subterráneas de Chernihiv, en todas partes surgirá el cuchillo, el cuchillaco o al menos el cuchillito; por todas partes habrá acacias degolladas y fábricas, bailes degollados y canto degollado.
Lubię ostrzyć noże, a raczej nienawidzę tępych. Jeśli nie mam ostrzałki, ostrzę klingę na ceramice, na betonie, na glinianym ptaku. Piękny ptaku, nożem jesteś.
Mimo wybuchów, ćwierkają zgodnie z rozkładem – w parkach i sadach, w lasach, do których zabroniono wchodzić w czasie wojny. A my zgadujemy: Na topoli sójka, to wilga, to drozd na jodle, to nie wiadomo co na nie wiadomo czym. Piękny ptaku, nożem jesteś!
Nocą wszystkie ptaki zamilkły, a ja usłyszałem na dworze hałas: szaleniec krzyczał na tory tramwajowe, przeklinając je dziko. I przypomniałem sobie, jak wtedy, gdy kwitły drzewa, o czwartej rano zbudziły mnie ptaki w zarzynanym Worzelu – Zaspany szedłem przez pole do jeziora blisko zarżniętej Buczy, budząc pośród zeszłorocznych kwiatów brzydkie zające, które pozostawiały spłowiały puch na łodygach… Przypomniałem sobie.
I pośród całego piękna tych miejsc, o którym będziemy pamiętać: o akacjowych gąszczach Mariupola i fabrykach Kramatorska o świcie, o tańcach emerytów w parku w Charkowie i o śpiewie w podziemnych cerkwiach Czernihowa – wszędzie pojawi się nóż, nożysko lub przynajmniej mały nożyk, wszędzie będą zarżnięte akacje i fabryki, zarżnięte tańce i zarżnięte śpiewy,
piękny ptaku.
Птаха-ніж
Люблю гострити ножі, точніше, ненавиджу тупі. Якщо немає точилки, гострю лезо об кераміку, об бетон, об глиняну пташку. Прекрасна птахо, ти ніж.
Попри вибухи, вони щебечуть за розкладом — у парках і садах, у лісах, до яких заборонено ходити протягом дії воєнного часу. І ми вгадуємо: то на тополі сойка, то іволга, то дрізд на ялиці, ото не зрозуміло що на незрозуміло чому. Прекрасна птахо, ти — ніж!
Уночі всі птахи замовкли, і я почув надворі галас: шаленець кричав на трамвайну колію, материв її дико. І я згадав, як у цей час, коли розпускаються дерева, о четвертій мене будили птахи у зарізаному Ворзелі — я сонний ішов полем до озера в зарізаній Бучі поряд, будячи в торішніх квітах некрасивих зайців, що залишали полинялий пух на бадиллі … Згадував.
У всьому прекрасному, що згадуватимемо про ці місця — про зарості акацій Маріуполя і заводи Краматорська на світанку, про танці пенсіонерів у парку Харкова і спів у підземних церквах Чернігова — всюди виникатиме ніж, ножище чи хоча б маленький ножичок, всюди будуть зарізані акації і заводи, зарізані танці і зарізаний спів,
(….) Desde las páginas del diario que fundó, Gazeta Wyborcza, en la actualidad uno de los periódicos de mayor difusión de Europa central, Michnik siempre ha defendido el diálogo por encima de toda clase de divisiones entre las más diversas culturas, razas, ideologías, sociedades y etnias. También es un firme defensor del ingreso de su país en la Unión Europea. El reportero pasó seis años en las prisiones del régimen comunista polaco y fue uno de los impulsores de la reconciliación nacional, tomando como ejemplo el modelo español de los Pactos de la Moncloa a los que se ha referido expresamente como “camino hacia la democracia a través del diálogo y el consenso”. (fuente y el discurso completo)
Trad. Ada Trzeciakowska
Los fascistas cambian de camisa
Los fascistas vuelven a cambiar de camisa. Cambian sus camisas negras por las horas blancas por manchas blancas en los periódicos póstumos de una ciudad vaciada, de cuyas páginas se han quitado las últimas huellas de sangre sin que se convirtiera en bandera.
El cerebro reventado de un animal aplastado por las orugas de un tanque, el cerebro reventado de la costa, el cerebro reventado del océano, el cerebro reventado del mundo provisional, los fascistas vuelven a cambiar de camisa de la suya y de la de sus víctimas.
En las camisas blancas se aprecian menos las huellas del cerebro, En las camisas negras se aprecian menos las huellas de sangre.
Los fascistas vuelven a cambiar de camisa póstuma del mundo provisional y recogen de la consigna sus banderas protectoras, en blanco y negro, que incluso como obituarios suelen resultar falsas.
Faszyści znowu zmieniają koszule. Czarne koszule zmieniają na białe godziny na białe plamy w pośmiertnych gazetach opustoszałego miasta, z którego stronic wywabiono ostatnie ślady krwi nie przemienionej na sztandar.
Rozpryśnięty mózg zmiażdżonego gąsienicami czołgu zwierzęcia, rozpryśnięty mózg wybrzeża, rozpryśnięty mózg oceanu, rozpryśnięty mózg tymczasowego świata, faszyści znowu zmieniają koszule swoje i swoich ofiar.
Na białych koszulach mniej widoczne są ślady mózgu, na czarnych koszulach mniej widoczne są ślady krwi.
Faszyści znowu zmieniają pośmiertne koszule tymczasowego świata i odbierają z przechowalni swoje ochronne, czarno-białe sztandary, które nawet jako nekrologi bywają fałszywe.
En el año 1945, casi toda la familia hizo las maletas y llenó los baúles preparándose para abandonar Lvov o sus aledaños. Al mismo tiempo liaban los bártulos innumerables familias alemanas obligadas a dejar sus casas y sus pisos de Silesia, Gdańsk, Szczecin, Olsztyn y Królewiec. Millones de personas comprimieron con las rodillas las tapas rebeldes de maletas que no cerraban bien. Ocurría así por orden de tres caballeros de edad provecta que se habían dado cita en Yalta. En octubre del mismo año ya estábamos en la ciudad peor, en Gliwice. Aún estacionaba allí el Ejército Rojo y, al caer la noche, en los callejones oscuros resonaban a menudo ráfagas de metralleta (eso me contaron después). Mis tías y mis tíos, sus conocidos y los primos de sus conocidos, aquellas familias, clanes y tribus, abandonaron Lvov para reencontrarse —no todos, aunque sí la mayoría— en las calles de Gliwice. ¿Qué clase de ciudad era aquélla? Peor. Más pequeña. Insignificante. Industrial. Ajena. Mi madre lloraba al caminar por sus calles. Pero teníamos que vivir allí. Y, válgame Dios, allí también había amaneceres y ocasos, y las mismas estaciones recorrían el calendario y los parques municipales. Dominaba sobre la ciudad una réplica de madera de la torre Eiffel, la antena de una emisora de radio de antes de la guerra. (…) Los nuevos habitantes de Gliwice se asemejaban a los europeos normales y corrientes sólo en apariencia. La mayoría eran deportados del este, inmigrantes de fecha reciente, inmigrantes que, no obstante, nunca habían abandonado su país. Su país se había desplazado hacia el oeste, y ellos con él. Además, casi todos podían anteponer al nombre de su profesión, vocación u oficio la palabreja «ex». Eran ex jueces, ex oficiales, ex profesores (por no decir nada de ex niños) despojados de su existencia anterior por el nuevo régimen que examinaba con lupa el pasado de cada ciudadano, siempre que el ciudadano tuviera algún pasado. Pero hasta los más pobres entre los pobres tenían alguno. (…) La gente del mercado de hortalizas de la calle Bytomska sólo era real y contemporánea en parte, mientras que por lo demás recordaban sombras, unas sombras vivientes. Inmigrantes en su propio país, ex profesores de una universidad que ya no existía, ex oficiales de un ejército que había sido disuelto, ex consejeros y ex letrados con el deje oriental de un Oriente desaparecido, rangos pertenecientes a otra era, abrigos que habían sido vueltos del revés por enésima vez, zapatos de cuero de los de antes, sombreros desteñidos con etiquetas de tiendas ya inexistentes. Sólo los huevos, los tomates y las cerezas eran los de siempre, reales, triviales y palpables. Mis padres formaban parte de la generación joven, de modo que no se vieron en la necesidad cambiar de vestimenta o lo hicieron poquísimo, justo lo imprescindible. Sin embargo, los desterrados que habían llegado a Gliwice con una edad avanzada, ya no se sentían con ánimos para cambiar nada en su manera de vestir, hablar o pensar. Lo anticuado se les había pegado como el olor a naftalina. Ternos pasados de moda, americanas de verano con las mangas cortadas, perneras de filderretor con la raya marcada por los siglos de los siglos, zapatos de hacía veinte años. Caminaban con cuidado para no dañar la suela ni rasguñar el cuero. Profesores, abogados, zapateros, ujieres, oficinistas y tranviarios se paseaban por los senderuelos del parque y descansaban a la sombra de castaños y hayas plantados todavía por los alemanes. Se aburrían, tenían que subsistir con unas pensiones miserables, o sea que daban vueltas por la ciudad, pisando con dignidad los antiguos adoquines germánicos. Nunca pensé que aquellos paseos fueran una lenta agonía. Callejeaban, contemplando con aire de sorpresa los ladrillos prusianos de los edificios. Estaban ensimismados en su morir y asombrados por el lugar donde les había tocado hacerlo. Morían desconfiados, porque no conocían bien aquel pueblo, aquel aire ni aquella tierra. Algunos tenían prisa; otros, al contrario, intentaban dejar la muerte para más adelante y así poder echar una ojeada al paisaje, conocer los árboles locales y familiarizarse con la tierra. Perdían la memoria. La mayoría por razones biológicas, a causa de la vejez, pero algunos parecían desear que llegaran la esclerosis y el olvido, y elegían de buen grado la vida en una niebla donde se confundían las épocas, las personas y las fechas. En mi familia también había ancianos que perdieron la memoria: mis dos abuelas y mi abuelo. Yo los acompañaba en sus paseos, los llevaba cogidos del brazo y les explicaba dónde estábamos y a dónde íbamos. ¡Yo, que aún no sabía nada, les serví con mi memoria! Y ellos, que tanto hubieran podido contarme de su larga vida, no fueron capaces de ordenar sus pensamientos. Al perder la memoria, regresaban a la ciudad perdida. Paradójicamente, para ellos perder la memoria significaba recuperarla, porque, como es sabido, la amnesia parcial que acompaña a la vejez consiste en la pérdida de control sobre las capas más recientes de recuerdos y en el retorno a las antiguas reminiscencias que nada ni nadie es capaz de borrar. Regresaban a Lvov. Así pues, recorría las calles de Gliwice con mi abuelo —porque era suyo el paso que yo trataba de igualar más a menudo—, pero, de hecho, cada uno paseaba por una ciudad distinta. Yo era un rapazuelo juicioso que tenía una memoria pequeña como una avellana y estaba convencido de que, caminando por las calles de Gliwice entre edificios modernistas prusianos adornados con pesadas cariátides de granito, me hallaba donde me hallaba. Sin embargo, mi abuelo, a pesar de andar a mi lado, en aquellos momentos transitaba por Lvov. Yo recorría las calles de Gliwice y él las de Lvov.
W roku 1945 prawie cała rodzina pakowała walizki i skrzynie i przygotowywała się do opuszczenia Lwowa i okolic. W tym samym czasie pakowały się też niezliczone niemieckie rodziny, którym kazano porzucić ich domy i mieszkania na Śląsku, w Gdańsku, Szczecinie, Olsztynie i Królewcu. Miliony ludzi przyciskały kolanami oporne walizy; działo się tak na życzenie trzech starszych panów, którzy spotkali się w Jałcie. W październiku tego roku znaleźliśmy się w gorszym mieście, w Gliwicach. Stacjonowała w nim jeszcze wtedy Armia Czerwona i wieczorami w ciemnych ulicach nieraz rozlegały się strzały z pepeszy (tak mi opowiadano o tym później). Moje ciotki i moi wujowie, ich znajomi i kuzyni ich znajomych, rodziny, klany i szczepy, wszyscy, wyjechali ze Lwowa i spotkali się – nie wszyscy, ale spora ich część – na ulicach Gliwic. Jakie to było miasto? Gorsze. Mniejsze. Niepozorne. Przemysłowe. Obce. Moja mama płakała chodząc jego ulicami. Ale trzeba było w nim żyć. O dziwo, także i tutaj zdarzały się wschody i zachody słońca i te same pory roku przechodziły przez kalendarz i przez miejskie parki. Nad miastem wznosiła się replika wieży Eiffla, drewniana konstrukcja, nadajnik przedwojennej radiostacji (…) Nowi mieszkańcy Gliwic tylko pozornie przypominali zwyczajnych Europejczyków. Byli w większości deportowani ze wschodu; byli świeżymi emigrantami, lecz emigrantami, którzy wcale nie opuścili swego kraju. Kraj przesunął się na zachód, tylko tyle. I oni razem z krajem. Po drugie, prawie wszyscy mogli postawić przed nazwą swego zawodu, powołania czy egzystencji słówko „eks”. Byli to eks-sędziowie, eks-oficerowie, eks-profesorowie (nie wspominając już o eks-dzieciach), wyzuci ze swoich dotychczasowych karier przez nowy ustrój, który surowo egzaminował przeszłość każdego obywatela (jeśli tylko obywatel posiadał przeszłość; ale nawet najbiedniejsi jakąś przeszłość mieli). (…) Ci ludzie na targu warzywnym przy ulicy Bytomskiej tylko w części byli realni i współcześni, poza tym podobni byli raczej do cieni. Żywe cienie, emigranci we własnym kraju, eks-profesorowie nie istniejącego już uniwersytetu, eks-oficerowie nie istniejącej już armii, wschodni akcent nie istniejącego już Wschodu, eks-radcy i eks-mecenasi, rangi przynależne do innej ery, przenicowane po raz drugi płaszcze, buty z przedwojennej skóry, kapelusze spłowiałe i ozdobione znaczkami nieistniejących już firm. Tylko jajka, pomidory i czereśnie były zwyczajne i realne, trywialne i dotykalne. Moi rodzice należeli wtedy do młodszego pokolenia, nie musieli się więc przebierać, albo tylko w minimalnym, nieuniknionym stopniu. Ci jednak spośród wygnańców, którzy przywędrowali do Gliwic w podeszłym wieku, nie mieli już siły, by zmienić cokolwiek we własnym stroju, sposobie mówienia czy myślenia. Nieśli ze sobą dawność jak naftalinę. Staromodne garnitury, letnie marynarki o uciętych, krótkich rękawach, zaprasowane na wieczność nogawki spodni z filafilu, buty sprzed dwudziestu lat; stąpali w nich ostrożnie, by nie uszkodzić podeszwy, nie zadrapać powierzchni skóry. Chodzili po alejach parku, odpoczywali w cieniu poniemieckich kasztanów i buków, profesorowie i mecenasi, szewcy i woźni, urzędnicy i motorniczy tramwajów. Nudzili się, żyli z biednych emerytur, krążyli więc po mieście, kroczyli statecznie po poniemieckim bruku. Nie wiedziałem, że to krążenie jest powolnym umieraniem. Chodzili ulicami, przyglądając się ze zdziwieniem pruskim cegłom kamienic. Pochłonięci byli umieraniem i zaskoczeni miejscem, w którym przyszło im umierać. Umierali nieufnie, ponieważ nie znali dobrze tej miejscowości, tego powietrza, tej ziemi. Jedni spieszyli się, drudzy, przeciwnie, starali się odłożyć śmierć na później, tak, żeby naprzód przyjrzeć się okolicom, poznać tutejsze drzewa, zioła, polubić ziemię. Tracili pamięć. Na ogół z powodów biologicznych, ze starości, niektórzy jednak zdawali się pragnąć sklerozy i niepamięci i ochoczo wybierali mgłę, w której zlewały się z sobą epoki, osoby i daty. Także i w mojej rodzinie byli starcy, którzy tracili pamięć – moje obie babcie, mój dziadek. Towarzyszyłem im podczas spacerów, prowadziłem pod rękę, objaśniałem, gdzie jesteśmy i dokąd idziemy. Ja, który nic jeszcze nie wiedziałem, służyłem im moją pamięcią! Oni, którzy tyle mogliby mi opowiedzieć o swoim długim życiu, nie byli w stanie zebrać myśli. Tracąc pamięć wracali do utraconego miasta. Paradoksalnie, tracąc pamięć odzyskiwali ją, ponieważ, jak wiadomo, osłabienie pamięci w starości oznacza utratę kontroli nad najświeższymi warstwami wspomnień i powrót do wspomnień dawnych, których nic nie potrafi wymazać. Wracali do Lwowa. Chodziłem więc tymi ulicami Gliwic z moim dziadkiem – bo jemu najczęściej dotrzymywałem kroku – ale w istocie spacerowaliśmy po dwu różnych miastach. Ja byłem trzeźwym chłopcem o pamięci małej jak orzech leszczynowy i byłem absolutnie pewny, że idąc ulicami Gliwic, pośród pruskich, secesyjnych kamienic, ozdobionych ciężkimi kariatydami z granitu, znajduję się naprawdę tam, gdzie się znajduję. Mój dziadek jednak, mimo że szedł tuż przy mnie, przenosił się w tym samym momencie do Lwowa. Ja szedłem ulicami Gliwic, on Lwowa.
z Dwa miasta (1991)
Transl. Lillian Vallee
Two cities
In 1945 almost my entire family was packing suitcases and trunks, getting ready to leave Lvov and vicinity. At the same time countless German families, who were told to leave their homes and apartments in Silesia, Danzig, Stettin, Allenstein, and Konigsberg, were also packing. Millions of people were forcing resistant suitcases shut with their knees; all this was happening at the behest of three old men who had met at Yalta. In October of that year we found ourselves in the worse city, Gliwice. The Red Army was still garrisoned there, and in the evenings one often heard shots fired from a pepesha into the dark streets (or so I was told later). My aunts and uncles, their friends and friends’ cousins, families, clans and tribes, all of them, left Lvov and met— not all but most of them—on the streets of Gliwice. What sort of city was it? The worse one of the two. Smaller. Unpretentious. Industrial. Alien. But one had to live there. And oh, wonder of wonders, here too there were sunrises and sunsets, and the same seasons of the year passed through calendars and municipal parks. A wooden replica of the Eiffel Tower, the transmitter of a prewar radio station loomed over the city. (…) The new inhabitants of Gliwice reminded one of Europeans only superficially. The majority of them were deported from the east. They were fresh emigrants; but it was not the emigrants who had left their country, it was the country that had simply shifted to the west, that’s all. And they along with it. Also, almost all of them could put the prefix ex before the names of their professions, vocations, and existences. They were ex-judges, ex-officers, ex-professors—not to mention exchildren—deprived of their former careers by a new system that subjected the past of each citizen to severe scrutiny (if the citizen had a past; but even the poorest folks had some sort of past). (…) These people at the farmers’ market on Bytomska Street were only partially real and of the moment; beyond that they seemed more like shadows. Living shadows, emigrants in their own country: ex-professors of a university that no longer existed; ex-officers of an army that no longer existed, with eastern accents of a no longer extant East; ex-city council members and ex-lawyers or civil service ranks that belonged to a different era, with twice-darned coats, shoes of prewar leather, and faded hats bearing the labels of companies that were now defunct. Only eggs, tomatoes, and cherries were ordinary and real, trivial and palpable. My parents belonged to the younger generation at that time; they did not have to change outfits, or perhaps did so only to a minimal, unavoidable degree. Those exiles, however, who ended up in Gliwice in middle age had not the strength to change anything in their clothing, manner of speaking, or thinking. They carried their past around like mothballs. Old- fashioned suits, summer jackets with short sleeves, creases pressed for all eternity into fine wool trousers, shoes from twenty years ago. They walked in them gingerly, so as not to damage the soles or nick the leather. They walked in the tree- lined lanes of the park, rested in the shade of post-German chestnuts and beeches, professors and attorneys, cobblers and janitors, officials and tram operators. They grew bored, lived on skimpy pensions, roamed the streets of the city, treading the post-German sidewalks with dignity. I did not realize that this roaming of the streets was a slow dying. They walked the streets, looking with amazement at the Prussian bricks of the tenements. They were absorbed with dying and taken aback by the place in which they were to die. They died distrustfully because they did not know this place, this air, this land very well. Some hurried; others tried to put death off for later, so they could have a good look at their surroundings, so they could get to know the local trees and herbs, so they could like this land. They lost their memories—usually for biological reasons, because of old age, although some appeared to crave sclerosis and oblivion and voluntarily chose to live in a fog, merging epochs, people, dates. In my family, too, there were old people who were losing their memories—both of my grandmothers and my grandfather. I accompanied them on walks. They would lean on me, and I explained where we were and where we were going. I, who knew nothing yet, put my memory at their disposal! They, who could have told me so much about their long lives, weren’t capable of gathering their wits about them. In losing their memories they returned to their lost city. Paradoxically, by losing their memories they recovered them, because it is clear that loss of memory in old age means loss of control over the most recent layers of memories and a return to old memories, which nothing is capable of eradicating. They returned to Lvov. Thus I walked the streets of Gliwice with my grandfather —because it was he I accompanied most often—but in fact we were strolling two separate cities. I was a sober boy with a memory as small as a hazelnut, and I was absolutely certain that in walking the streets of Gliwice, among Prussian secessionist tenements decorated with heavy granite caryatids, I was where I really was. My grandfather, however, despite his walking right next to me, was in Lvov. I walked the streets of Gliwice, he the streets of Lvov.
El cielo rojo traerá la guerra, cubrirán el suelo montones de piedras, patatas podridas, perros muertos. Caminaremos hundidos en su pelaje, y cuando llegue la noche remojaremos los pies en agua caliente. Pocas veces se da tal cielo. Hoy ha traído vientos, ha cortado las caras. Y luego la calma. El retorno de los objetos a sus debidos compartimentos. El dolor es dolor, la nieve es nieve.
Collage propio
CzerwonA
Czerwone niebo przyniesie wojnę, ziemię przysypią stosy kamieni, zgniłe kartofle, martwe psy. Będziemy brodzić w ich sierści, a wieczorem długo moczyć stopy w gorącej wodzie. Takie niebo zdarza się rzadko. Dziś przyniosło wiatr, pocięło twarze. A potem spokój. Powroty przedmiotów do właściwych przegródek. Ból to ból, śnieg to śnieg.
Poeta, escritor, traductor del alemán. Reciente Premio de La Paz por labor artística y humanitaria. También: Premio de Literatura Centroeuropea Angelus 2015 por su novela Mesopotamia, el Premio Puentes de Berlín y el Premio Joseph Conrad. Vive en Járkov.
Trad. Ada Trzeciakowska
***
¿Y qué hace este hombre? Escribe poemas.
Los reparte por la mesa. Los afila.
Como si estuviera reparando zapatillas infantiles.
Se ha puesto a trabajar justo a tiempo. Cuando hace falta.
Porque el invierno se acerca.
Y los hombres se pondrán con los poemas. Los registrarán cuidadosamente, los revolverán como el tabaco seco.
Pero las mujeres también llorarán por ellos, envolverán los poemas con cuidado, como medallitas de devoción.
El valor de un poema aumenta en invierno. Especialmente cuando el invierno es duro. Especialmente cuando el lenguaje es tácito. Especialmente cuando los tiempos están locos.
Fotograma de Haytarma de Akhtem Seitablaiev
Tłum. Bohdan Zadura
***
A co robi ten mężczyzna? Pisze wiersze.
Rozkłada je na stole. Wyostrza.
Jakby naprawiał dziecięce buty.
W samą porę siadł do pracy. Kiedy trzeba.
Bo nadchodzi zima.
I mężczyźni wezmą się za wiersze. Przebiorą je uważnie, przetrząsną jak suchy tytoń.
Ale i kobiety też będą nad nimi płakać, zawiną wiersze ostrożnie, jak medaliki.
Wartość wiersza zimą wzrasta. Zwłaszcza gdy zima jest ciężka. Zwłaszcza gdy język jest cichy. Zwłaszcza gdy czasy są szalone.
Te cojo de la mano junto a una quemadura de la infancia. No sé por qué a través de ella irrumpe la belleza y se fuga, no sé por qué entonces el agua se repliega, cede su blancura, mancha las almas de los últimos errantes y la luz gris de la cocina. Plantas afectadas por la astringencia del cielo existen para ellas mismas. Volvimos del cine por un vestíbulo vacío. Te sujeto la mano junto a la cicatriz aquella, oímos cerrad el cielo
Francesca Woodman
*** (3 kwietnia 2022)
Chwytam cię za rękę obok dziecięcego oparzenia. Nie wiem czemu przez nie wybucha piękno i ucieka, nie wiem czemu wtedy woda cofa się, oddaje biel, plami dusze ostatnich wędrowców i szare światło w kuchni. Rośliny dotknięte cierpkością nieba są same dla siebie. Wróciliśmy z kina pustym korytarzem. Trzymam cię za rękę obok tej blizny, słyszymy zamknijcie niebo
Lesyk Panasiuk es un escritor, traductor, diseñador y artista de performance ucraniano. Autor de 3 libros de poesía (en ucraniano): «Камінь дощу» (Lluvia de piedras, 2013), «Справжнє яблуко» (Manzana real, 2014), «Крики рук» (Gritos en las manos, 2018). El último libro se convirtió en uno de los mejores libros de poesía ucraniana de 2018 según la versión de PEN Ucrania.
Trad. Ada Trzeciakowska
Primavera
Por qué no sabíamos que las primeras flores eran manos humanas torcidas como paraguas al viento por qué no sabíamos que los arroyos murmuraban con la sangre humana por qué sol a los que te conocieron primeros les cegó la luz del sol por qué ensordecieron por el incesante gorjeo por qué las losas se cubren con sus nombres y no con el césped joven Dime primavera acaso hemos oído mal tu nombre Llévate primavera llévate a tus siervos en uniformes verdes que plantan flores que no podemos mirar Primavera primavera sierpecillas de lágrimas beben nuestros ojos
Foto propia
Tłum. Janusz Radwański
WIOSNA
Czemu nie wiedzieliśmy że pierwsze kwiaty to ludzkie ręce powykręcane jak parasole na wietrze czemu nie wiedzieliśmy że strumyki szemrzą ludzką krwią czemu oślepli od słonecznego światła ci którzy cię pierwsi spotkali czemu ogłuchli od niecichnącego szczebiotu czemu płyty pokrywają się ich imionami a nie młodą trawą Powiedz wiosno czy my źle usłyszeliśmy twoje imię Zabierz wiosno zabierz swoje sługi w zielonych mundurach które sadzą kwiaty na jakie nie możemy patrzeć Wiosno wiosno wężyki łez wypijają oczy
ВЕСНА
Чому не знали ми що перші квіти це руки людські покручені мов парасолі на вітрі чому не знали що струмки гомонять кров’ю людською чому осліпли від сонячного світла ті хто першими тебе зустріли чому оглухли від нестишного щебетання чому вкриваються плити їхніми іменами а не травою молодою Скажи весно чи ж ми неправильно розчули твоє ім’я Забери весно забери своїх служок у зеленій формі що садять квіти на які не можемо дивитися Весно весно випивають очі вужики сліз
Iryna Vikyrchak es una gestora cultural, poeta, traductora, fotógrafa y editora ucraniana. Estudió en la Facultad de Lenguas Extranjeras y Geografía de la Universidad Nacional de Chernivtsi, donde terminó su doctorado en 2017. Es directora ejecutiva de Meridian Czernowitz, festival internacional de poesía que se lleva a cabo en la ciudad de Chernivtsi, en el oeste de Ucrania. Autora de volúmenes de poesía: «Conversación con el ángel» (2005) y coautora del libro foto-poético «Zeitzug: Czernowitz-Prag-Wien». (2011). Durante dos años fue asistente de Olga Tokarczuk y trabajó en la Casa de la Literatura de Breslavia. Miembro del PEN Club de Ucrania.
Trad. Ada Trzeciakowska
***
Eres poeta, dicen, esperamos que nos des respuestas eres poeta, dicen, explícanos todo con un poema doloroso, intenso, refleja tu pérdida y llora a tus muertos con unas cuantas metáforas nuevas haz que las palabras de tu lengua se encuentren en el orden en el que nunca antes se han encontrado eres poeta, dicen.
¿Qué puedo responderles como poeta, como mujer, amiga que ha perdido a sus amigos por culpa del monstruo de la guerra? Una que tiene amigos y amigos de los amigos que nunca regresarán? Quienes dejaron sus bibliotecas domésticas en llamas en los edificios destruidos por armas letales para que ellos mismos pudieran escapar y vivir? Sin casas, sin libros, sin palabras, sin embargo, aún vivos.
Quién soy yo como poeta que no viene de las regiones afectadas, una impostora, falsa víctima de la guerra, una empática con imaginación cinematográfica y versos libres en mi cabeza, negándome a mí misma el derecho a hablar sobre una guerra que ni siquiera es mía.
Eres poeta, dicen, vienes de ESTE país esperamos de ti que estés dando respuestas escribas poemas, ya sabes.
¿Cómo puedo responderles con un poema, cuando la ansiedad me corta la voz, toca mis cuerdas vocales, se traga mis palabras? ¿No lo habéis leído todo en the New York Times, en The Guardian e incluso en la prensa local? ¿No habéis empleado la empatía ni imágenes de las películas que habéis visto? ¿Queréis que os mande un enlace?
Ni siquiera escribo este poema en la lengua de las víctimas* aunque debería porque son ellos los que buscan respuestas, porque no soy yo quien debe conocerlas.
*Poema fue escrito en inglés el día 21.02.2022
Iryna con Olga Tokarczuk (para la revista Dwutygodnik)
Tłum. Aneta Kamińska
***
Jesteś poetką, mówią, oczekujemy że dasz nam odpowiedzi jesteś poetką, mówią, wytłumacz nam wszystko wierszem bolesnym, mocnym, oddaj swoją stratę i opłakuj swoich zmarłych kilkoma nowymi metaforami spraw by słowa w twoim języku spotkały się w porządku w jakim nigdy się nie spotykały jesteś poetką, mówią.
Co mogę im odpowiedzieć jako poetka, kobieta, przyjaciółka która straciła swoich przyjaciół przez potwora wojny? Która ma przyjaciół i przyjaciół przyjaciół którzy nigdy nie wrócą? Którzy zostawili domowe biblioteki płonące razem z budynkami zniszczonymi bronią śmiercionośną żeby sami mogli uciec i żyć? Bez domów, bez książek, bez słów, ale jednak żyć.
Kim jestem jako poetka, która nie pochodzi z dotkniętych regionów, czuję się jak oszustka wojenna, empatka z kinematograficzną wyobraźnią i wierszami wolnymi w głowie, nie dająca sobie prawa do mówienia o wojnie która nie jest nawet moja.
Jesteś poetką, mówią, pochodzisz z TEGO kraju oczekujemy że będziesz dawać odpowiedzi pisać wiersze, wiesz.
Jak mogę odpowiedzieć im wierszem, kiedy niepokój odbiera mi głos, gra na moich strunach głosowych, połyka mi słowa? Nie czytaliście tego wszystkiego w New York Times, w Guardianie oraz lokalnej prasie? Nie wykorzystaliście empatii ani wizualizacji z filmów które oglądaliście? Mam wam wysłać link?
Nie piszę nawet tego wiersza w języku ofiar* chociaż powinnam bo to oni wszyscy szukają odpowiedzi, bo to nie ja mam je znać.
*Wiersz został napisany w języku angielskim 21.02.2022
***
You are a poet, they say, we expect you to give us answers you are a poet, they say, explain us everything with a poem a painful one, strong, render your loss and grieve over your dead with some new metaphors make the words in your language meet in the order they’ve never met before you are a poet, they say.
What can I answer them, as a poet, a woman, a friend who lost their friends to the monster of war? Who has friends and friends of friends who will never return? Who left their home libraries burn with the buildings destroyed by the lethal arms so they themselves can fleet and live? Homeless, bookless, wordless, but yet alive.
Who am I as a poet, not coming from the regions affected, a war victim impostor, an empath with cinematographic imagination the free verses in my head, not giving myself the right to speak on the war that is not even mine.
You are a poet, they say, you come from THAT country we expect you to be giving answers to write poems, you know.
How can I answer them with a poem, when anxiety cut off my voice, played on my vocal cords, ate up my words? Haven’t you read it all in the New York Times, in The Guardian and also your local press? Haven’t you used your empathy and some visuals from movies you’ve seen? Would you like me to send you a link?
I am not even writing this poem in the language of victims although I should for it’s all them who are seeking the answers, for it’s not up to me to know any.
el tercer verano en la vieja casa inclinada en sus oscuros rincones vaga el pavor de ciempiés cuarenta pies – rectifica una voz desde por encima de la cama- ya sea de la Virgen María o de una araña que posada sobre sus telarañas frunce el ceño al mirar insolente con todos sus cuatro pares ojos ¿Qué puedes saber? – preguntas y te enfadas tan impotente el tercer verano sin estar donde deberías estar y no así y a veces ni siquiera con ellos el tercer verano el hielo esparce agujas por tu piel en la peor ola de calor en la mejor tarde melosa y corres hacia la pantalla hacia la radio hacia el monitor como si estuvieran proyectando heridas abiertas de la vida de otras personas y las manos que no han alcanzado la última brizna de hierba en esta gran agua y ahora te vuelves más frágil te estás ahogando ahogándote en la coja penumbra de la vieja casa (ella también sufre, – de repente sus patas se quiebran no importa sean cien o cuarenta) y a ti te harán falta cuarenta días para rezar y pedir un hilo de la tela de araña para tender un salvavidas precario entre paredes y libros que ya no sostienen ni tu voz ni este mundo únicamente la oscuridad únicamente el pavor ya el tercer verano
Fotos propias
Trad. Aneta Kamińska
(dom bez domu)
trzecie lato w starym pochylonym domu w jego kącikach ciemnych stunoga trwoga chodzi czterdziestonoga – poprawia znad łóżka głos czy to Matki Bożej czy pająka który siedzi w sieciach i spode łba patrzy grubiańsko wszystkimi ośmioma oczami co ty wiesz? – pytasz i złościsz się bezsilnie trzecie lato nie tam gdzie miałaś być i nie tak i nawet czasem nie z tymi trzecie lato mróz po skórze sypie igły w najgorszy upał w najlepszy miodowy wieczór i biegniesz do ekranu do radioodbiornika do monitora jakby te projektowały otwarte rany z cudzych żyć i dłoni które nie dosięgły ostatniej w tej wielkiej wodzie słomki i teraz ty delikatniejesz toniesz toniesz w ciemności kulawej starego domu (u niej też nagle – złamania łapek nieważne setnych czy czterdziestych) i tobie chyba trzeba czterdzieści dni modlić się i prosić o nić z sieci pajęczych na takie nietrwałe koło ratunkowe pośród ścian i książek które już nie utrzymują ani twojego głosu ani tego świata tylko ciemność tylko trwogę już trzecie lato
A vosotros canto con voz queda, como la del hombre que habla con su hijo muerto; con la dureza de un hombre esposado, sujeto allí donde no puede moverse.
Bajo el sol hay dieciséis millones de hombres elegidos por sus dientes brillantes, su buena vista, sus piernas duras y porque corre en sus muñecas la sangre caliente y joven.
Y un jugo rojo corre por la verde hierba; y un jugo rojo empapa la oscura tierra. y los dieciséis millones asesinan…y asesinan y asesinan.
Nunca los olvido, ni de noche ni de día: me golpean la cabeza para que los recuerde, me baten el corazón y yo les devuelvo el grito y grito a sus hogares y mujeres, a sus sueños y juegos.
Despierto en plena noche y me llega el olor de las trincheras y escucho la leve agitación de los que duermen en hilera… Dieciséis millones de durmientes y piquetes a oscuras: algunos ya durmientes para siempre,
algunos a punto de dormir mañana, dando tumbos, para siempre, clavados tras la estela de la pena negra del mundo, comiendo y bebiendo, empeñados en la faena… en un largo trabajo de asesinos. Dieciséis millones de hombres.
Imagen propia
Tłum. Ada Trzeciakowska
Mordercy
Zaśpiewam wam Łagodnie, jak przemawia człowiek do martwego dziecka; Twardo jak człowiek w kajdanach, Przetrzymywany tam, gdzie nie może się poruszyć:
W słońcu zebrało się szesnaście milionów mężczyzn, Wybranych z uwagi na lśniące zęby, Bystry wzrok, mocne nogi, A w ich przegubach płynie młoda, ciepła krew.
Gdy czerwone soki płyną po zielonej trawie; Gdy czerwone soki sycą czarną ziemię Gdy szesnaście milionów mężczyzn zabija… i zabija, i zabija.
Nie potrafię ich zapomnieć ani w dzień, ani w nocy: Tłuką moją głową bym o nich pamiętał; Uderzają w serce, a ja krzyczę do nich, Do ich domów i kobiet, do ich snów i gier.
W nocy budzę się czując smród okopów, I słyszę ciche poruszenie wśród śpiących w szeregach… Szesnaście milionów mężczyzn śpiących i pikietujących w ciemnościach: Niektórzy usnęli dawno, na wieki
Inni zapadają w sen do jutra na zawsze pochwyceni w wir czarnego serca świata, Jedzą i piją, harując… w mozolnym trudzie zabijania. Szesnaście milionów mężczyzn
Killers
I am singing to you Soft as a man with a dead child speaks; Hard as a man in handcuffs, Held where he cannot move:
Under the sun Are sixteen million men, Chosen for shining teeth, Sharp eyes, hard legs, And a running of young warm blood in their wrists.
And a red juice runs on the green grass; And a red juice soaks the dark soil. And the sixteen million are killing … and killing and killing.
I never forget them day or night: They beat on my head for memory of them; They pound on my heart and I cry back to them, To their homes and women, dreams and games.
I wake in the night and smell the trenches, And hear the low stir of sleepers in lines— Sixteen million sleepers and pickets in the dark: Some of them long sleepers for always,
Some of them tumbling to sleep tomorrow for always, Fixed in the drag of the world’s heartbreak, Eating and drinking, toiling … on a long job of killing. Sixteen million men.
Daryna Gladun es una joven poeta, investigadora, performer y traductora ucraniana proveniente de la ciudad de Bucha. Estos sobrecogedores poemas tienen apenas unos días…
Trad. Ada Trzeciakowska
13.03.2022
a Irina Shuvalova y Yuri Andrujovich
hemos envejecido no un año sino toda una guerra no hay número que describa cuánto hemos vivido ||||||||||||||||||| ahora somos más viejos que nuestros cuerpos ||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |||||| abuelos que nos llevaban toda una guerra nos repetían constantemente qué felices somos de haber nacido en una época de paz pero no creíamos en sus palabras ni en su edad no creíamos en su vejez ni en sus canas no creíamos en la guerra.
Trad. Janusz Radwański
13.03.2022
Irynie Szuwałowej i Jurijowi Andruchowyczowi
postarzeliśmy się nie o rok a o całą wojnę nie ma liczby która opisałaby ile przeżyliśmy ||||||||||||||||||| teraz jesteśmy już starsi od naszych ciał |||||||||||||||||||||||||||||||||| |||||||||| babcie i dziadkowie starsi od nas o całą wojnę ciągle powtarzali jacy jesteśmy szczęśliwi że narodziliśmy się w czas pokoju nie wierzyliśmy ich słowom i latom nie wierzyliśmy w ich starość i siwiznę nie wierzyliśmy w wojnę
13.03.2022
Ірині Шуваловій та Юрію Андруховичу
постаріли ми не на рік а на цілу війну немає такого числа яке б описало скільки ми пережили ||||||||||||||||||| тепер уже ми старіші від наших тіл |||||||||||||||||||||||||||||||||||||| |||||| бабусі і дідусі на цілу війну старіші від нас постійно повторювали які ми щасливі що народились у мирний час та ми не вірили їхнім словам і рокам не вірили в їхню старість у сивину не вірили у війну
Daryna Gladun es una joven poeta, investigadora, performer y traductora ucraniana proveniente de la ciudad de Bucha. Estos sobrecogedores poemas tienen apenas unos días…
Trad. Ada Trzeciakowska
15
mujeres y niños sacaban de los edificios lo más preciado la sal en sus ojos la sangre en sus cuerpos las palabras en sus cabezas y escasamente repartían entre sus prójimos las migajas de su dolor – – – escasas migajas de dolor a cambio recibían de sus prójimos.
10.03.2022
Trad. Janusz Radwański
15
kobiety i dzieci wynosiły z budynków to, co najcenniejsze sól w swoich oczach krew w swoich ciałach słowa w swoich głowach i skąpo wydzielały bliźnim okruchy własnego bólu – – – skąpe okruchy bólu w zamian otrzymywały od bliźnich
10.03.2022
15
жінки і діти виносили із будинків найцінніше сіль у власних очах кров у власних тілах слова у своїх головах і скупо вділяли ближнім крихти власного болю – – – скупі крихти болю натомість отримували від ближніх
No puedo pensar que mi vulnerabilidad es como estar desnudo en invierno Si el cuerpo aguanta, lo podré vencer todo Si el dolor y el pánico se apoderan de mí, esa será mi mayor derrota En los sueños veo las Termópilas No queda tiempo, me aclaro los ojos con agua fría El desfiladero se abre ante nosotros…
No de rodillas
Collage propio
***
Nie mogę myśleć, że moja bezbronność jest jak nagość zimą Jeśli ciało to zniesie, ja pokonam wszystko Jeśli ból i panika mną zawładną, to będzie moja największa porażka W snach widzę Termopile Nie ma czasu, przebywam oczy zimną wodą Wąwóz przed nami…
los niños derriban las últimas manzanas de los árboles desnudos y que alguien derriba un avión le resulta más fácil habrá desaprendido ya: manzanas con un palo en un huerto transparente donde no hay nada sólo el viento y los árboles desnudos y los movimientos más naturales: lanzar y agarrar
y no conseguirás agarrar un avión aquí incluso la tierra es incapaz y los ángeles y más aún tú, tan diminuto
No conseguirás agarrar un avión no lo agarrarás en el cielo desnudo donde ni siquiera hay ramas para sujetarse
y los niños se ríen y derriban
manzanas rojas agusanadas marchitas al sol
Collage propio
Trad. Aneta Kamińska
(simple things)
dzieci strącają ostatnie jabłka z nagich drzew a ktoś strąca samolot komuś tak łatwiej bo oduczył się już po prostu: jabłka kijem w przezroczystym sadzie gdzie nie ma niczego tylko wiatr i nagie drzewa i najbardziej naturalne ruchy: rzucić i złapać
a samolotu nie złapiesz tu nawet ziemia jest bezsilna i anioły a co dopiero maleńki ty
samolotu nie złapiesz nie złapiesz na nagim niebie gdzie nawet gałęzi nie ma żeby się zaczepić
a dzieci się śmieją i strącają
czerwonoboczne robaczywe wyschnięte od słońca jabłka
Viajaba por Ucrania, era junio cuando hundido hasta las rodillas caminé en la hierba y el polen flotaba en el aire. Busqué, mis antecesores se escondieron bajo tierra, más hondo han seguido
que generaciones de hormigas. Pregunté mudo por sus huellas, mas crecía la hierba, las hojas y abejas se arremolinaban. Tumbado boca abajo en el suelo pronuncié lento el conjuro:
podéis salir, todo ha terminado. Se agitaba la tierra, y en ella topos y lombrices, temblaba la tierra y las hormigas se enjambraban, abejas volaban encima de todo, salid decía,
hablaba así a la tierra y sentí como crecía la hierba salvaje y densa junto a mi cabeza.
Collage propio (a partir de ilustracionesde Gabriel Pacheco)
Spalone Mapy
Pojechałem na Ukrainę, to był czerwiec i szedłem po kolana w trawach, zioła i pyłki krążyły w powietrzu. Szukałem, lecz bliscy schowali się pod ziemią, zamieszkali głębiej
niż pokolenia mrówek. Pytałem się wszędzie o ślady po nich, ale rosły trawy, liście, i pszczoły wirowały. Kładłem się więc blisko, twarzą do ziemi i mówiłem to zaklęcie –
możecie wyjść, już jest po wszystkim. I ruszała się ziemia, a w niej krety i dżdżownice, i drżała ziemia i państwa mrówek roiły się, pszczoły latały ponad wszystkim, mówiłem wychodźcie,
mówiłem tak do ziemi i czułem, jak rośnie trawa ogromna, dzika wokół mojej głowy.
21 de marzo. Por la primavera, por la poesía, por Adam Zagajewski (en I aniversario de su muerte), por la gente de Ucrania: Rilke.
Adam Zagajewski escribió el poema, para el que realicé un ensayo cinematográfico (abajo), conmocionado por el atentado contra las Torres Gemelas. El poema es de inspiración rilkiana, quien, a su vez, escribió las elegías tras el trauma de la Primera Guerra Mundial (1912-1815; 1922 -con una pausa provocada por la apatía y depresión). El momento que vivimos me ha llevado a cuestionar el valor de la palabra poética, del arte, junto con Adorno, Godard, Różewicz. Este ano me sabe amargo el Día Internacional de la Poesía. Por mí, por esas valientes poetas ucranianas que ahora luchan tanto con la pluma como con las ametralladoras, intento buscar argumentos para convencerme de que sus versos y testimonios son importantes. Que no podemos callar, apartar la vista porque el silencio se traduce en una aceptación muda de los hechos. También evoco estas palabras de Dylan Thomas: No entres dócilmente en esa buena noche, Que al final del día debería la vejez arder y delirar; Enfurécete, enfurécete ante la muerte de la luz.
Aunque los sabios entienden al final que la oscuridad es lo correcto, Como a su verbo ningún rayo ha confiado vigor, No entran dócilmente en esa buena noche.
Llorando los hombres buenos, al llegar la última ola Por el brillo con que sus frágiles obras pudieron haber danzado en una verde bahía, Se enfurecen, se enfurecen ante la muerte de la luz.
Y los locos, que al sol cogieron al vuelo en sus cantares, Y advierten, demasiado tarde, la ofensa que le hacían, No entran dócilmente en esa buena noche.
Y los hombres graves, que cerca de la muerte con la vista que se apaga Ven que esos ojos ciegos pudieron brillar como meteoros y ser alegres, Se enfurecen, se enfurecen ante la muerte de la luz.
Y tú, padre mío, allá en tu cima triste, Maldíceme o bendíceme con tus fieras lágrimas, lo ruego. No entres dócilmente en esa buena noche. Enfurécete, enfurécete ante la muerte de la luz.
ENFURÉCETE, ALABA, CANTA, CELEBRA EL MUNDO MUTILADO, ¡PERO NO TE CALLES!
Trad. Eustaquio Barjau
Elegías de Duino
ELEGÍA IX
¿Por qué, si es posible pasar así el plazo de la existencia, como laurel, un poco más oscuro que todo otro verde, con pequeñas ondas en el borde de todas las hojas (como sonrisa de un viento): por qué entonces tener que ser humanos y, evitando destino, anhelar destino?… Oh, no porque haya felicidad, esta ventaja prematura de una pérdida cercana. No por curiosidad, o por ejercitar el corazón, que también estaría en el laurel…
Sino porque estar aquí es mucho, y porque parece que nos necesita todo lo de aquí, esto que es efímero, que nos concierne extrañamente. A nosotros, los más efímeros. Una vez cada cosa, sólo una vez. Una vez y ya no más. Y nosotros también una vez. Nunca más. Pero este haber sido una vez, aunque sólo una vez: haber sido terrestre, no parece revocable.
Y por esto nos damos prisa y queremos llevarlo a cabo, queremos abarcarlo en nuestras sencillas manos, en la mirada más colmada y en el corazón sin palabras. Queremos llegar a serlo. ¿A quién dárselo? Preferiblemente conservarlo todo para siempre… Ay, a la otra relación, ay, ¿qué se lleva uno al otro lado? No el mirar, lo que aquí hemos aprendido lentamente, ni nada ocurrido aquí. Nada. Entonces, los dolores. Entonces, sobre todo, la pesadumbre, entonces, la larga experiencia del amor, entonces lo inefable sólo. Pero luego, bajo las estrellas, ¿qué?: éstas son inefables mejor.
Porque el caminante, de la ladera del borde de la montaña, no lleva al valle un puñado de tierra, la inefable para todos, sino una palabra conseguida, pura, la genciana amarilla y azul. Estamos tal vez aquí para decir: casa, puente, surtidor, puerta, cántaro, árbol frutal, ventana, todo lo más: columna, torre… pero para decir, compréndelo, oh para decir así, como ni las mismas cosas nunca en su intimidad pensaron ser. ¿No es la secreta astucia de esta tierra callada, que ella apremie a los amantes a que en su sentimiento todas las cosas, sí todas las cosas se extasíen? Umbral: qué es para dos amantes que ellos gasten un poco el umbral, ya viejo, de su puerta, también ellos, después de los muchos que les precedieron y antes de los que vendrán después…, poca cosa.
Aquí es el tiempo de lo decible, aquí su país natal. Habla y proclama. Más que nunca van cayendo las cosas, las que podemos vivir, pues lo que las sustituye, desplazándolas, es un hacer sin imagen. Un hacer bajo costras que saltan por sí solas así que la actividad de dentro las rebasa y se delimita de otro modo. Entre los martillos aguanta nuestro corazón, como la lengua entre los dientes, que, no obstante, sin embargo, sigue siendo la que celebra.
Celebra para el ángel el mundo, no el inefable, ante él no puedes presumir del esplendor de lo que has sentido; en el Universo, donde él, más sensible, siente, eres tú un novicio. Por esto muéstrale lo sencillo, lo que, configurado de generación en generación, vive como cosa nuestra, junto a la mano y en la mirada. Dile las cosas. Se quedará más sorprendido; como te quedaste tú ante el cordelero de Roma, o ante el alfarero del Nilo. Muéstrale cuán feliz puede ser una cosa, qué inocente y qué muestra, cómo incluso el dolor que se queja se decide, puro, a la forma, sirve como una cosa o muere entrando en una cosa, y al otro lado escapa dichosamente al violín. Y estas cosas, que confían en que podemos salvarlas, nosotros, los más perecederos, nos confían algo que salva, a nosotros, los más perecederos. Quieren que las transformemos del todo en el corazón invisible ¡en —oh, infinitamente— en nosotros! Da igual quiénes seamos al fin.
Tierra, ¿no es esto lo que tú quieres: invisible resurgir en nosotros? ¿No es tu sueño ser algún día invisible? ¡Tierra!, ¡invisible! ¿Qué es, si no transformación, la tarea que impones apremiante? Tierra, amada, yo quiero. Oh créeme, ya no son necesarias tus primaveras para ganarme para ti, una, ay, una sola es ya demasiado para la sangre. Inefablemente estoy decidido por ti, desde lejos. Siempre tuviste razón y tu santa ocurrencia en la muerte familiar.
Mira, yo vivo. ¿De qué? Ni la niñez ni el futuro menguan… Existencia rebosante surge en mi corazón.
Elegía X
Que un día, a la salida de esta enconada visión, mi canto de júbilo y gloria ascienda a los ángeles que están conformes. Que de los martillos del corazón, de claro batir, ninguno fracase en cuerdas flojas, dubitantes o que se rompen. Que el flujo de mi semblante me haga más luminoso; que el llanto imperceptible florezca. Oh, entonces, cuán queridas, noches, vais a ser para mí, noches de aflicción. Que yo no os recibiera más de rodillas, inconsolables hermanas, que no me entregara más suelto a vuestro suelto cabello. Nosotros, que derrochamos dolores. Cómo nuestros ojos, adelantándose, los buscan, en la triste duración, a ver si terminan o no. Mas ellos son, ciertamente, nuestro follaje de invierno, nuestra oscura pervinca, uno de los tiempos del año secreto, no sólo tiempo, son lugar, asentamiento, lecho, suelo, residencia.
Ciertamente, ay, cuán extranjeras son las callejas de la Ciudad del Dolor, donde en el falso silencio, fuerte, hecho de exceso de ruido, alardea de lo que ha sido vertido del molde del vacío: el ruido dorado, el monumento que estalla. Oh, de qué modo, sin dejar huella, un ángel les pisotearía el mercado de consuelos, al que limita su iglesia, la que ellos compraron una vez terminada: pulcra y cerrada y desengañada, como una oficina de correos en domingo. Fuera, en cambio, se rizan siempre los bordes de la feria. ¡Columpios de libertad! ¡Buzos e ilusionistas del afán! Y el tiro al blanco con figuritas, el tiro al blanco de la felicidad relamida, donde hay pataleo de diana y comportamiento de hojalata, cuando uno, más diestro, acierta. De aplauso a azar sigue él dando tumbos su camino; pues casetas de toda clase de curiosidades solicitan, tamborilean y berrean. Para los mayores, no obstante, hay todavía algo especial que ver, cómo el dinero se multiplica, anatómicamente, no sólo como diversión: el órgano genital del dinero, todo, la totalidad, el proceso, esto instruye y da fecundidad… …Oh, pero inmediatamente después de esto, detrás de la última valla, en la que hay pegados anuncios del ‘Sin Muerte’, de aquella cerveza amarga que parece dulce a los que la beben, siempre que con ella mastiquen distracciones frescas…, justo a espaldas de la valla, justo detrás, está lo real. Hay niños que juegan y amantes que se cogen el uno al otro, aparte, serios, en la mísera hierba, y los perros tienen su mundo. A ir más allá todavía se siente movido el muchacho; tal vez ama a una joven queja… Detrás de ella va él por praderas. Ella dice: —Lejos. Vivimos allí fuera… ¿Dónde? Y el muchacho sigue. Le conmueve su actitud de ella. El hombro, el cuello, tal vez es de noble linaje. Pero la deja, se da la vuelta, mira a un lado, hace una seña… ¿Qué? Ella es una queja.
Sólo los muertos jóvenes, en el primer estadio de indiferencia intemporal, el de la deshabituación, la siguen con amor. A muchachas espera ella y se hace amiga de ellas. Les muestra en voz baja lo que lleva. Perlas del dolor y los finos velos de la paciencia. Con los muchachos ella anda en silencio. Pero allí donde ellas viven, en el valle, una de las viejas, de las quejas se ocupa del muchacho, cuando éste pregunta: —Éramos —dice ella— una Gran Estirpe, en tiempos, nosotras, las quejas. Los padres practicaban la minería, allí, en la gran cordillera; entre los hombres encontrarás de vez en cuando un trozo de protodolor afilado o, expulsada de viejo volcán, la lava petrificada de la ira. Sí, esto venía de allí. En otro tiempo fuimos ricas.
Y ella le lleva ligera por el ancho paisaje de las quejas, le muestra las columnas de los templos o las ruinas de aquellos castillos desde donde los príncipes de las quejas gobernaron antaño sabiamente el país. Le muestra los grandes árboles de lágrimas y los campos de la melancolía en flor, (Los vivos sólo los conocen como suave follaje); le muestra los animales de la tristeza, paciendo; a veces un pájaro se asusta y, volándoles rasante a través de su mirada, traza en el espacio la imagen escrita de un grito solitario. Al atardecer le lleva a las tumbas de los viejos del linaje de las quejas, las sibilas y los augures. Mas se acerca la noche, por esto caminan más quedo, y pronto se levanta la luna, el Monumento Funerario que vela sobre todo. Hermana de aquella que está junto al Nilo, la esfinge sublime: de la callada cámara semblante. Y ellos se asombran de la cabeza coronada que para siempre, en silencio, puso el rostro de los hombres sobre la balanza de las estrellas.
No lo abarca la mirada de él, en el vértigo de la muerte temprana. Mas su mirada, o saliendo de detrás del pschent, asusta al búho. Y éste, rozándole levemente la mejilla, aquélla, la de la más madura redondez, dibuja blandamente, metiéndose en el nuevo oído de muerto, sobre una hoja doble, abierta, la silueta indescriptible.
Y más alto, las estrellas. Las estrellas del país del dolor. Lentamente las va nombrando la queja: Aquí, mira: el Jinete, la Vara, y a la constelación más llena la llaman ellos: Guirnalda de Erutos. Luego, más allá, hacia el Polo: Cuna; Camino; El Libro Ardiente; Muñeca; Ventana. Pero en el cielo del Sur, pura como en el interior de una mano bendita, la ‘M’, clara, resplandeciente que significa las madres…
Pero el muerto tiene que seguir, y en silencio le lleva la queja más vieja hasta el barranco, donde brilla la Luna: la fuente de la alegría. Con veneración la nombra ella, dice: —Entre los hombres ella es un río que arrastra. Están al pie de la montaña. Y allí ella le abraza, llorando.
Solitario él va subiendo, a los montes del protodolor. Y sus pasos no se oyen siquiera desde el mudo destino.
Pero si los infinitamente muertos despertaran en nosotros un símbolo, mira, señalarían tal vez los amentos del desnudo avellano, los amentos que cuelgan, o bien pensarían en la lluvia que cae sobre el oscuro reino terrestre.
Y nosotros, que pensamos en una dicha creciente, sentiríamos la emoción o que casi nos abruma cuando cae algo feliz.
21 marca. Za wiosnę, za poezję, za Adama Zagajewskiego (w 1. rocznicę śmierci), za naród ukraiński: Rilke.
Adam Zagajewski napisał wiersz, do którego zrobiłam etiudę filmową, wstrząśnięty atakiem na World Trade Center. Inspiracją dla wiersza jest Rilke, który z kolei storzył elegie po traumie I wojny światowej (1912-1815,1922, z przerwą spowodowaną apatią i przygnębieniem). Moment, w którym żyjemy, doprowadził mnie do kwestionowania poezji, sztuki, wraz z Adorno, Godardem, Różewiczem. Bolą mnie te radosne obchody dnia poezji tutaj w Hiszpanii jak nigdy dotąd. Sama dla siebie, dla tych dzielnych ukraińskich dziewczyn, które walczą teraz zarówno piórem jak karabinem, staram się przekonać, że słowa i świadectwa są ważne. Że nie możemy milczeć, bo milczenie oznacza niemą akceptację faktów. Przywołuję też słowa Dylana Thomasa: Nie wchodź łagodnie do tej dobrej nocy, Starość u kresu dnia niech płonie, krwawi; Buntuj się, buntuj, gdy światło się mroczy.
«Mędrcy, choć wiedzą, że ciemność w nich wkroczy – Bo nie rozszczepią słowami błyskawic – Nie wchodzą cicho do tej dobrej nocy.
Cnotliwi, płacząc kiedy ich otoczy Wspomnienie czynów w kruchym wieńcu sławy, Niech się buntują, gdy światło się mroczy.
Szaleni słońce chwytający w locie, Wasz śpiew radosny by mu trenem łzawym; Nie wchodźcie cicho do tej dobrej nocy.
Posępnym, którym śmierć oślepia oczy, Niech wzrok się w blasku jak meteor pławi; Niech się buntują, gdy światło się mroczy.
Błogosławieństwem i klątwą niech broczy Łza twoja, ojcze w niebie niełaskawym. Nie wchodź łagodnie do tej dobrej nocy. Buntuj się, buntuj, gdy światło się mroczy»
BUNTUJMY SIE, , SŁAWMY I OPIEWAJMY OKALECZONY ŚWIAT, ALE NIE MILCZMY!
Tłum. Mieczysław Jastrun (IX) i Andrzej Lam (X)
Elegie Duinejskie
Elegia IX
Czemu więc, jeśli już trzeba, porę istnienia na ziemi przybrać jak wawrzyn, nieco ciemniejszy niż wszelka inna zieleń z małymi falami na każdym brzeżku liścia (jak uśmiech wiatru): – czemuż tedy do ludzkiej przymuszać się doli – i unikając losu tęsknić za losem?… Och, nie, że jest szczęściem ten przedwczesny przywilej bliskiej utraty. Nie z ciekawości albo dla wprawy serca, co by mogło być także w wawrzynie…
Ale że ziemski byt znaczy wiele i że wszystkiemu tutaj jesteśmy na pozór potrzebni, całej tej znikomości, co nas przedziwnie dotyczy. Nas, najbardziej znikomych. Raz tylko, wszystko tylko raz jeden. Raz i nie więcej. My także raz tylko. Niepowrotnie. Lecz to raz tylko istnieć, jeśli nawet raz tylko: istnieć na Ziemi, wydaje się nieodwołalne.
I tak przynaglamy się, by dopełnić istnienia, tak chcemy zmieścić je w naszych zwyczajnych dłoniach, w przepełnionym spojrzeniu i w niemym sercu. Chcemy być nim. – komu je oddać? Najchętniej wszystko zachować na zawsze… Ach, w tamten inny układ, biada, co się zabiera ze sobą? Nie zdolność widzenia, z wolna tu wyuczoną, nic z tego, co tu się zdarzyło. Nic. Ale cierpienia. Lecz przede wszystkim ciężar bytu, lecz długie doświadczenie miłości – lecz samo niewysłowione. Ale później pośród gwiazd, cóż z tym począć: są głębiej niewyrażalne. Przecież wędrowiec ze stoku góry znosi w dolinę nie garść ziemi, niewysłowionej dla wszystkich, lecz tylko jedno zdobyte słowo, czyste, żółtą i błękitną gencjanę. Jesteśmy tu może tylko po to, by powiedzieć: dom, most, studnia, brama, dzbanek, owocowe drzewo, okno – najwyżej: kolumna, wieża… Ale powiedzieć, zrozum, o, powiedzieć tak, jak nawet samym rzeczom nie marzyło się nigdy. Czy to nie skryty podstęp tej Ziemi, co umie milczeć, jej, która zniewala kochanków, by w ich uczuciu wszystko ich zachwycało? Próg: czymże to jest dla dwojga kochanków, że własny wysłużony próg we drzwiach zetrą cokolwiek obuwiem, także oni, po wielu przed nimi i przed tymi, co przyjdą… przelotnie.
Tu czas Wyrażalnego, tu jego ojczyzna. Powiedz i wyznaj. Bardziej niż kiedykolwiek tam odpadają rzeczy dające się przeżyć, albowiem to, co spycha, na miejsce ich wchodząc, jest ruchem bez obozu. Czynnością pod skorupami, pękającymi radośnie, gdy wewnątrz napór przerośnie siebie i inną znajdzie granicę. Trwa między młotami nasze serce jak język między zębami, a jednak nie przestaje wysławiać.
Sław przed Aniołem świat, nie ten wyrażalny, przed nim próżno byś chełpił się przepychem uczuć; w bezmiarze, tam, gdzie on czuje stokrotnie, tyś nowicjuszem. Więc pokaż mu rzeczy zwykłe, co z pokolenia na pokolenie żyją w nas jako nasza własność, pod ręką, w spojrzeniu. Powiedz mu rzeczy. Stać będzie wstrząśnięty, jak stałeś u powroźnika w Rzymie lub u garncarza nad Nilem. Pokaż mu, jak szczęśliwa może być rzecz, jak niewinna i nasza, jak nawet łkające cierpienie przestaje na kształt, bez wahania, służy jak rzecz lub znika w rzecz – i na drugim brzegu błogo wymyka się skrzypcom. – I te ze skonania żyjące rzeczy pojmują, że ty je sławisz; śmiertelne, nam powierzają ratunek, najbardziej śmiertelnym. Chcą, byśmy je przemienili w swym niewidzialnym sercu w nas – o, bezbrzeżnie w nas samych! Kim byśmy byli w końcu. Ziemio, czyż nie jest to twoim pragnieniem: w nas narodzić się niewidzialnie? – Czy to nie sen twój, być jeden raz niewidzialną? – Ziemio! być niewidzialną! Co, jeśli nie metamorfoza, jest twym naglącym żądaniem? Ziemio, umiłowana, chcę. O, wierz, nie trzeba by było odtąd twych wiosen, by mnie zjednać dla ciebie – jedna, ach, jedna, to już za wiele dla mojej krwi. Bezimiennie przystałem na ciebie, z najdalszych oddali. Tyś zawsze miała słuszność, i twoim świętym pomysłem jest zgon poufny.
Patrz, żyję. Z czego? Ani dzieciństwo ni przyszłość nie tracą nic ze siebie… Byt niezmierzony wytryska z mojego serca.
Elegia X
Żebym też kiedyś, u kresu gorzkiego przejrzenia, radość i sławę wyśpiewał przyzwalającym aniołom. Żeby ze zbitych do cna młotków mojego serca żaden nie zawiódł na luźnych, niepewnych albo porwanych strunach. Żeby moje płynące oblicze mnie rozświetliło; żeby płacz niepozorny rozkwitnął. O, jak będziecie wtedy, noce, mi bliskie, strapione. Że was na klęczkach, niepocieszone siostry, nie brałem w siebie, w wasz rozpuszczony włos nie kryłem się ufnie. My, trwoniciele cierpienia. Jakże my je z góry odrzucamy, w posępne trwanie, bo nie skończą się może. Ale to one są przecież naszym zimozielonym listowiem, ciemnym barwinkiem, jedną z pór sekretnego roku — nie tylko porą — są miejscem, gniazdem, siedliskiem, mieszkaniem.
Lecz, biada, jak obce są uliczki Miasta Boleści, gdzie w fałszywej, z nadmiaru dźwięku powstałej ciszy, butnie, z matrycy pustki odlew się pyszni: wrzask pozłocony, kruszący się pomnik. O, jak chętnie rozdeptałby im anioł ten rynek pociech, odgraniczony kościołem, jego kupną gotowizną: czystym, zamkniętym i smutnym jak poczta w niedzielę. Ale na zewnątrz kotłują się zawsze jarmarczne atrakcje. Huśtawki wolności! Poławiacze, kuglarze zapału! I szczęścia wystrojonego figurki w strzelnicy, ruchome skaczące cele, dźwięk dające blaszany, gdy strzelec fortunny trafi. Od trafu do przypadku toczy się dalej; bo kramy z wszelakim cudactwem wabią, bębnią i beczą. Dla dorosłych natomiast jest widok osobny, jak pieniądz się mnoży, anatomicznie, nie tylko do śmiechu: organ płciowy pieniądza, wszystko, całość i przebieg — to uczy i czyni płodnym……… …. Och, ale zaraz za tym, nieco dalej, za płotem oklejonym plakatami „Todlos”, tego gorzkiego piwa, co zda się słodkie pijącym, gdy przeżuwają do niego ciągle nowe rozrywki…, zaraz z tyłu parkanu, za nim jest rzeczywiście. Dzieci się bawią i kochankowie trzymają się z boku, poważnie, na lichej trawie, i psy korzystają z natury. Coś dalej ciągnie młodzieńca; być może kocha młodą Skargę….. Za nią idzie na łąki. A ona mówi: — Daleko. Mieszkamy tam, za miastem….. Gdzie? I młodzieniec idzie za nią. Jej postać go wzrusza. Ramiona i szyja — może to ród znamienity? Lecz ją zostawia, odchodzi, odwraca się, skinął… Cóż to? Ona jest Skargą.
Tylko młodzi umarli, we wczesnym okresie bezczasowej obojętności, odzwyczajania, idą za nią z miłością. Na dziewczęta czeka i zaprzyjaźnia się z nimi. Pokazuje im cicho, co ma na sobie. Perły cierpienia i delikatne welony cierpliwości. — Z chłopcami idzie w milczeniu.
Lecz tam, gdzie mieszkają, w dolinie, jedna ze starszych Skarg zwraca się żywo ku chłopcu, kiedy ten pyta: — Byliśmy, mówi, Wielkim Rodem, kiedyś, my Skargi. Przodkowie pracowali w kopalniach tam, w tych górach; u ludzi znajdziesz niekiedy kawałek szlifowanego pra-bólu lub, ze starego wulkanu, gniew skamieniały w szlakę. Tak, to pochodzi stamtąd. Byliśmy kiedyś bogaci. —
I prowadzi go lekko przez Skarg krajobraz rozległy, pokazuje słupy świątyni albo zwaliska zamków, z których niegdyś książęta Skargowie krajem mądrze rządzili. Pokazuje wysokie drzewa łez i pola kwitnącej melancholii (żyjący znają ją tylko jako roślinę liściastą); pokazuje zwierzęta smutku na łące — a czasem skoczy ptak i przetnie im w płaskim locie widzenie hieroglifem swojego samotniczego krzyku. — Zaś wieczorem na groby przodków go wiedzie ze Skargów rodu, dawnych sybilli i wieszczków. A kiedy noc się zbliża, wędrują ciszej, i wkrótce księżyc się wznosi, ten nad wszystkim czuwający grobowiec. Podobny do tego nad Nilem, wzniosły Sfinks —: utajnionej komnaty oblicze. I zdumiewają się głowie królewskiej, która na zawsze, milcząca, twarz ludzką złożyła na wadze gwiazd.
Tego już wzrok nie ogarnia, we wczesnej śmierci mętniejący. Lecz jej spojrzenie, spoza krawędzi pszentu, wypłasza sowę. A ona, muskając w wolnym przelocie policzek, tę najdojrzalszą okrągłość, wrysowuje miękko w nowy słuch umarłego, nad podwójnie otwartą kartą, nieopisany obrys.
A wyżej, gwiazdy. Nowe. Gwiazdy Krainy Boleści. Wolno nazywa je Skarga: — Tu, patrz, to Jeździec, to Laska, a ten większy gwiazdozbiór zowią: Wieniec Owoców. I dalej, bliżej bieguna: Kołyska; Droga; Płonąca Księga; Lalka; Okno. Na niebie zaś południowym, czyste jak we wnętrzu błogosławionej dłoni, jasno świecące M, które oznacza Matki…… —
Lecz Zmarły musi odejść; w milczeniu prowadzi go starsza Skarga do wąwozu w dolinie, gdzie w blasku księżyca coś lśni: Źródło Radości. Z nabożną czcią nazywa je, mówi: — U ludzi jest ono doniosłą rzeką. —
Stoją u podnóża gór. Obejmuje go, płacząc.
Samotnie się wspina, ku górom pra-bólu. I nawet jego kroki nie dźwięczą z głuchego losu.
* Lecz gdyby mieli ci nieskończenie umarli wzbudzić w nas podobieństwo, patrz, wskazaliby może kotki bezlistnej leszczyny, zwisające, albo deszcz, co na mroczną ziemię pada wczesną wiosną. — My zaś, którzy o szczęściu rosnącym myślimy, poczulibyśmy wzruszenie, które nas do żywego dojmuje, kiedy szczęście pada.
Poeta, escritor, traductor del alemán. Ha ganado numerosos premios, entre ellos el Premio de Literatura Centroeuropea Angelus 2015 por su novela Mesopotamia, el Premio Puentes de Berlín y el Premio Joseph Conrad. Vive en Járkov.
Trad. Ada Trzeciakowska
***
Demasiada política, en todo, demasiada política. La vida no necesita esta cantidad de nuestras correcciones. Los poetas introducen la política en la vida a la fuerza como un puño en el guante de boxeo. Mientras los lectores finos se quejan: otra vez la política, de nuevo escriben sobre ella.
Hay demasiada política en todo -se quejan los lectores- mejor hablemos del cielo sobre la ciudad. Un cielo alto que es tan hermoso este año. Hablemos de cómo se refleja en el ojo de una mujer.
De acuerdo, hablemos del cielo en el ojo de una mujer. El ojo muerto de una mujer, en el que por la mañana quedan reflejados los pájaros que pasan volando, y por la noche se reflejan las constelaciones del norte. Rojo por el calor del ocaso, arco iris por la lluvia matutina, ojo que mira desde la perspectiva de la muerte -hablemos de él-.
O hablemos del futuro. En el futuro habrá cielos altos y hermosos. Nuestros hijos serán más fuertes que nosotros. ¿Por qué los poetas no hablan de la enconada despreocupación infantil?
Al fin y al cabo, así es: nuestros hijos conocen bien el precio de la ciudadanía, niños que, eligiendo entre la confianza y la seguridad, a partir de ahora siempre elegirán el sótano seco del refugio antiaéreo. ¿Por qué los poetas no hablan con ellos? ¿Por qué a los poetas se les da mejor hablar de los cadáveres? ¿Por qué se les da tan bien justificar la impotencia de los adultos?
Al menos hablemos con los que han sobrevivido. Si no hemos conseguido llevarnos bien con los muertos. Si no hemos conseguido debatir con los ahorcados y estrangulados.
¿Cómo podemos hablar de política en un país que se lastima las encías con su propia lengua? El manifiesto más accesible es la carne despiezada que se expone por la mañana en los mercados, como la prensa. Las rimas más convincentes son las regulares y ensordecedoras series automáticas con las que rematan a los animales heridos.
Todo el mundo estaba prevenido. Todos conocían las condiciones del acuerdo. Todos sabían que habría que pagar un precio inconmensurable. Decid ahora que hubo demasiada política. Hablas ahora de los soleados horizontes.
La última nieve fluye derretida. Se escriben los finales de los libros más terribles. El país, como un río, vuelve a su cauce, ahonda su lecho, madura dolorosamente para su navegación.
Collage propio: fotogramas de Sátántangó de Béla Tarr
Tłum. Bohdan Zadura
***
Za dużo polityki, we wszystkim — za dużo polityki. Życie nie potrzebuje takiej ilości naszych poprawek. Poeci wpychają politykę w życie jak pięść w rękawicę bokserską. Podczas gdy delikatni czytelnicy narzekają: znowu polityka, oni znowu o niej piszą.
We wszystkim za dużo jest polityki — narzekają czytelnicy – lepiej porozmawiajmy o niebie nad miastem. Takie piękne wysokie jest niebo tego roku. Porozmawiajmy o tym, jak ono odbija się w oku kobiety.
Dobrze — porozmawiajmy o niebie w oku kobiety. Martwe kobiece oko, w którym o poranku odbijają się przelatujące ptaki, a w nocy odbijają się północne gwiazdozbiory. Czerwone od gorącego zachodu słońca, tęczowe od porannych deszczów, oko, które patrzy z perspektywy śmierci – porozmawiajmy o nim.
Albo porozmawiajmy o przyszłości. W przyszłości będzie wysokie piękne niebo. Nasze dzieci będą silniejsze od nas. Dlaczego poeci nie mówią o zapiekłej dziecięcej beztrosce?
Tak przecież jest – nasze dzieci dobrze znają cenę obywatelskości, dzieci, które wybierając między zaufaniem a bezpieczeństwem, od teraz zawsze będą wybierały suchą piwnicę przeciwlotniczego schronu. Czemu z nimi nie rozmawiają poeci? Czemu poetom lepiej wychodzi rozmowa o trupach? Czemu im tak dobrze wychodzi usprawiedliwianie bezradności dorosłych?
Porozmawiajmy przynajmniej z tymi, którzy przeżyli. Jeżeli już się nam nie udało dogadać z umarłymi. Jeśli nie udało się podyskutować z powieszonymi i uduszonymi.
Jak można mówić o polityce w kraju, który rani dziąsła własnym językiem? Najdostępniejszym manifestem jest rąbane mięso, które wykłada się rano na targach, jak prasę. Najbardziej przekonującymi rymami są równe i głuche automatyczne serie, którymi dobijają ranne zwierzęta.
Wszyscy byli uprzedzeni. Wszyscy znali warunki umowy. Wszyscy wiedzieli, że przyjdzie zapłacić niepomiernie wysoką cenę. Mówcie teraz, że tam było za dużo polityki. Mówcie teraz o słonecznych horyzontach.
Spływają ostatnie śniegi. Dopisują się najstraszniejsze książki. Kraj jak rzeka powraca w swoje brzegi, pogłębia koryto, boleśnie dorasta do swojej nawigacji.
Nos mostró el camino que llevaba hacia abajo. No nos perderemos, dijo, porque está iluminado. A través de huertos desiertos, viñedos y umbrales cubiertos de moras, fuimos a campo traviesa, y las luces, como prefieras, eran farolas de luciérnagas enormes o de planetas diminutos que descendían con un vuelo incierto. Pero cuando girar quisimos hacia arriba todo se apagó. Y en medio de la noche absoluta comprendí que sería bajar al fondo del precipicio porque sólo así el fuego fatuo nos guiará de nuevo. La tomé de la mano, nos unían recuerdos carnales y cómplices de expediciones amorosas es decir, hace tiempo, en el trigal o bosque espeso. El arroyo retumbó abajo, y chilló el pedregal espantoso con su color del azufre lunar.
23 de noviembre
Un largo tren se detiene en la estación y el andén está vacío. Invierno, noche, el cielo se tiñe glacialmente de rojo. Y solo se oye el llanto de una mujer. Suplica por algo en vano, a un oficial con abrigo de piedra.
1 de diciembre
Las naves de la estación infernal, con corrientes de aire y frío. Un golpe a la puerta, la puerta se abre y mi padre muerto aparece en ella pero joven, hermoso, bienamado. Me tiende la mano. Huyo de él, corro por las escaleras sinuosas, hacia el infinito.
de El álbum de los sueños
Imágenes propias (fotogramas coloreados por mí de “L’Atalante” de Jean Vigo
18 listopada
Pokazał nam drogę która wiodła w dół. Nie zgubimy się, mówił, bo dużo jest świateł. Przez opuszczone sady, winnice i progi zarośnięte jeżyną poszliśmy na przełaj, a światła, co kto woli, były latarniami olbrzymich świętojańskich robaczków czy planet małych i zniżających się niepewnym lotem. Kiedy raz jednak skręcić chcieliśmy do góry ´ wszystko pogasło. I w zupełnej nocy zrozumiałem, że iść nam aż na dno przepaści bo tylko wtedy znowu prowadzą nas ognie. Trzymałem ją za rękę, pamięć nas łączyła cielesna, zgodnych wypraw na łożu kochanków to znaczy kiedyś w zbożu albo w gęstym lesie. Nisko zahuczał potok, stały usypiska przeraźliwe, koloru księżycowej siarki.
23 listopada
Długi pociąg stoi na stacji i peron jest pusty. Zima, noc, niebo mroźnie podpływa czerwienią. I słychać tylko płacz kobiety. O coś błaga daremnie, oficera w kamiennym płaszczu.
1 grudnia
Hale infernalnego dworca, z przeciągiem i chłodem. Stuk stuk do drzwi, drzwi się otwierają i ukazuje się w nich mój umarły ojciec ale młody, piękny, ukochany. Podał mi rękę. Uciekam od niego, zbiegam po schodach krętych, w nieskończoność.
Nos dijeron que recogiéramos nuestras cosas porque la casa la iban a quemar. Llegué a escribir una carta, pero la tenía conmigo. Hicimos nuestros hatillos y nos sentamos junto a la pared. Nos miraron cuando pusimos el chelo* encima de los hatillos. Mis hijos no lloraron. Seriedad y curiosidad. Uno de los soldados llevaba un bidón de gasolina. Otros arrancaban las cortinas.
*chelo polaco, basetla, de cuatro cuerdas.
de El álbum de los sueños
Fotograma de El regreso de Andrey Zvyagintsev y Suite de Antoni Tàpies
14 sierpnia
Kazali nam zapakować rzeczy, bo dom będzie spalony. Zdążyłem napisać list, ale ten list był ze mną. Złożyliśmy węzełki, siedliśmy pod ścianą. Patrzyli kiedy na węzełki kładliśmy basetlę. Moi synkowie nie płakali. Powaga i ciekawość. Jeden z żołnierzy niósł bańkę benzyny. Inni zdzierali firanki.
Poeta, escritor, traductor del alemán. Ha ganado numerosos premios, entre ellos el Premio de Literatura Centroeuropea Angelus 2015 por su novela Mesopotamia, el Premio Puentes de Berlín y el Premio Joseph Conrad. Vive en Járkov.
Trad. Ada Trzeciakowska
***
¿Estáis listos?
Las almas de las aves del bosque se encuentran en el aire. Es hora de escuchar la noche, de tocar las alas invisibles. ¿Estáis listos para descender a la plataforma norte y uniros a esta melodía antigua? El grafito en las manos de los niños marca la línea de la respiración, una línea que el fuego cruzar no puede. Estar juntos, aferrarnos a la luz, mantenernos juntos entre las alas, que se apoyaban en algo en este aire, sacaban algo de él, lo vaciaban, atravesaban la luz en las cajas de cartón de la primavera.
¿Estáis listos para leer en voz alta de forma tan apasionada, como si besarais vuestro propio aliento, como si os declararais al oxígeno de vuestro propio país? ¿Estáis listos para hablar como si de vuestras palabras dependiera el futuro de la civilización? ¿Listos para hablar de la tarde tal y como se habla de la muerte en el quirófano?
¿Para balancear al borde de la alegría por el carbón, ir más allá del círculo marcado en el patio del hospital. ¿Estáis listos? Para agarrar un ala arrancada de las sábanas de la mañana. ¿Estáis listos? Para meter los dedos en las heridas de las reses congeladas, ¿sentir el latido de la ciudad en los cruces del atardecer?
El canto que llena los moldes de yeso de la voz. El canto que llena los buzones de los pulmones con la correspondencia del viento. El canto que rompe el pan de la lengua, alimentando la mañana con el sabor a centeno de un himno.
Todos los que demostraron ser lo suficientemente fuertes como para desafiar a la oscuridad, todos los que estaban bajo el estandarte del canto a medianoche -así es como exhalamos nuestra libertad- con el humo del tabaco en la clara bóveda del alba, así aparecen las caras de la inflamación en las vidrieras de nuestros pulmones. Así cantamos a los caídos en la arena dorada del ocaso. Sonido -y nada más-. Alegría y una tarde que dura, como una voz, como el respirar, matados por el canto y los besos.
Imágenes propias
Tłum. Bohdan Zadura
***
Jesteście gotowi?
Dusze leśnych ptaków spotykają się w powietrzu. Czas wsłuchać się w noc, dotknąć niewidzialnych skrzydeł. Gotowi jesteście zejść na północną platformę i podchwycić tę dawną melodię? Grafit w dziecięcych rękach wyznacza linię oddechu, linię, której nie przekroczy ogień. Być razem, trzymać się światła, trzymać się razem pośród skrzydeł, które o coś w tym powietrzu się opierały, coś wybierały z niego, opróżniały, przecinały światło w kartonowych pudełkach wiosny.
Jesteście gotowi czytać na głos tak namiętnie, jakbyście całowali się z własnym oddechem, jakbyście oświadczali się tlenowi własnego kraju? Gotowi jesteście mówić tak, jakby właśnie od waszych słów zależała przyszłość cywilizacji? Gotowi mówić o wieczorze tak, jak mówi się o śmierci w sali operacyjnej?
Balansować na granicy radości z węgla, wykraczać poza wyznaczony krąg na szpitalnianym podwórku. Jesteście gotowi? Łapać za skrzydło, wyrwane z prześcieradeł poranka. Jesteście gotowi? Wkładać palce w rany mrożonych wołowych tusz, czuć bicie serca miasta na wieczornych skrzyżowaniach?
Śpiew, którym zalewają gipsowe formy głosu. Śpiew, który wypełnia skrzynki pocztowe płuc korespondencją wiatru. Śpiew, który łamie bochenek języka, karmiąc ranek żytnim posmakiem hymnu.
Wszyscy, którzy okazali się dość silni, by sprzeciwić się ciemności, wszyscy, którzy stali pod sztandarem śpiewu o północy – tak wydychamy naszą wolność, tytoniowym dymem w przejrzyste sklepienie poranka, tak pojawiają się twarze zapaleń na witrażach płuc. Tak ośpiewujemy poległych w złotym piasku zachodu słońca. Dźwięk — i nic więcej. Radość i długi trwały wieczór, jak głos, jak oddychanie zabite przez śpiew i pocałunki.
Poeta , traductora, periodista ucraniana, miembro del PEN-club ucraniano, vive en Kiev.
Trad. Ada Trzeciakowska
MEDIANCHE BIELORRUSA
recuerda que ayer nos llamábamos humanos y salimos a las plazas como hongos a la superficie
como fósforos con caras rojas nos incendiamos sobre el bosque y liebres, osos y lobos nos llevaron fuera en sus brazos
el aire nuevo se extiende sobre Polesia* eso es lo que pensamos diciendo en voz alta: Chernobyl recordamos a los partisanos y mercenarios
no queríamos la guerra, pero ella nos quería a nosotros tanto como un hombre que sobrevivió al bloqueo anhela el pan
esto es mortal -pensamos- pero la muerte se ahogó en los pantanos de Brest y ahora no hay quien nos coma
nosotros no vivimos – masticamos las entrañas vacías de la dictadura como mineros que llenan el cuerpo de la tierra con las naranjas podridas de los cascos
la revolución es la medianoche bielorrusa que zumba en el estómago el infierno que nos golpea con martillos los labios cuando el mundo nos desgarra las gargantas con las cuerdas del silencio
es la música del hambre que suena en los dientes del futuro que comienza su ensayo ahora mismo
*Polesia es una de las zonas pantanosas más grandes de Europa, localizada principalmente entre los territorios de Bielorrusia y Ucrania pero también se extiende a Polonia y Rusia.
Collage propio a partir de la fotografía de Paul Caponigro
Viajar a Lwów. De qué estación partir a Lwów, sino de la del sueño, al alba, cuando el rocío escarcha las maletas y nacen trenes expreso y de alta velocidad. Partir a Lwów repentinamente, en medio de la noche, del día, en septiembre o en marzo. Si es que Lwów existe, bajo las fundas de las fronteras y no en mi pasaporte nuevo únicamente, si banderas de árboles, álamos, fresnos, resuellan aún como indios y los arroyos borbotan en su oscuro esperanto y las culebras, cual suaves signos del idioma ruso, se pierden en la hierba. Hacer el equipaje y partir, sin despedirse, al mediodía, desaparecer, tal como se desmayaban las doncellas. Bardanas, verde hueste de bardanas y bajo las sombrillas de un café veneciano caracoles que disertan sobre la eternidad. Pero acuérdate, la catedral se alza vertical, tan vertical como un domingo y servilletas blancas y el cubo rebosante de frambuesas sobre el suelo y mi deseo, que aún no existía, sólo jardines y maleza, y el ámbar de las guindas y Fredro el indecente. Siempre hubo demasiado Lwów, nadie podría comprender todos sus barrios, escuchar el susurro de cada una de sus piedras quemadas por el sol, la iglesia ortodoxa enmudecía de noche de un modo diferente al de la catedral. Los jesuitas bautizaban las plantas, hoja a hoja, mas ellas crecían, crecían indomables y la alegría se cobijaba por doquier, en los pasillos y los molinillos de café que giraban solos, en las teteras azules y en el almidón, ese primer formalista, en las gotas de lluvia y en las espinas de las rosas. Bajo la ventana amarilleaban las forsitias gélidas. Las campanas tañían y vibraba el aire, las cornetas de las monjas navegaban cual goletas junto al teatro, había tanto mundo que tenía que ofrecer bises un sinfín de veces, el público enloquecía y se negaba a abandonar la sala. Mis tías aún no sabían que las resucitaría algún día, y vivían confiadas, independientes, las criadas corrían a por la nata fresca, pulcras y planchadas, en las casas un poco de enojo y una gran esperanza. Brzozowski llegó con sus conferencias, uno de mis tíos escribía un poema titulado Por qué para ofrecérselo al Todopoderoso y había demasiado Lwów, no cabía en un recipiente, reventaba los vasos, desbordaba los estanques, lagos, humeaba en todas las chimeneas, se volvía fuego y tormenta, se reía con los relámpagos, se amansaba, volvía a casa, leía el Nuevo Testamento, dormía en el sofá junto al kilim huzul, había demasiado Lwów, ahora no lo hay del todo, crecía incontrolablemente, y las tijeras cortaban, los jardineros fríos como siempre en mayo, sin piedad, sin amor, aguardad a que llegue el cálido junio y los helechos suaves, el campo infinito del verano, es decir, de la realidad. Mas las tijeras cortaban, a lo largo y a lo ancho del hilo, sastres, jardineros y censores segaban el cuerpo y las coronas, las cizallas trabajaban sin descanso, como en un recortable infantil cuando hay que crear un cisne o una cierva. Tijeras, navajas y hojas de afeitar raspaban cortaban y recortaban los abultados vestidos de prelados y plazas y casas, los árboles caían sordamente como en la jungla y la catedral temblaba y volaban adioses al amanecer sin pañuelos, sin lágrimas, los labios tan secos, no te veré más, tanta muerte te espera, por qué cada ciudad ha de convertirse en Jerusalén y cada hombre en judío, y hacer ahora el equipaje apresuradamente, siempre, cada día y partir sin tomar aliento, viajar a Lwów porque existe, tranquila y pura como un melocotón. En todas partes, Lwów
*Lvov/Lviv/Leópolis/Lemberg/Lwów. Ciudad natal de Adam Zagajewski, desde 1991 forma parte de la independiente Ucrania. En los mapas medievales, Lviv figuraba con un nombre en latín, Leopolis, por un viejo príncipe con alma de león. Desde 1914 vivió dos guerras mundiales, nacionalismos excluyentes, el Holocausto y varias deportaciones masivas de población. Históricamente, Lviv fue una encrucijada de caminos y culturas donde convivían religiones y nacionalidades: polacos católicos y judíos, ucranianos de fe ortodoxa griega, alemanes protestantes, armenios cristianos. Le dieron fama escritores como Joseph Roth, Leopold von Sacher Masoch, Ivan Franko, Stanislav Lem y Bruno Schulz. En el trágico siglo XX europeo, Lviv perdió a casi todos sus habitantes y con ellos perdió su memoria. Hoy en día es la ciudad que recibe a los refugiados de toda Ucrania antes de que crucen la frontera.
Estación de trenes en Lvov esta semana.
Jechać do lwowa
Jechać do Lwowa. Z którego dworca jechać do Lwowa, jeżeli nie we śnie, o świcie, gdy rosa na walizkach i właśnie rodzą się ekspresy i torpedy. Nagle wyjechać do Lwowa, w środku nocy, w dzień, we wrześniu lub w marcu. Jeżeli Lwów istnieje, pod pokrowcami granic i nie tylko w moim nowym paszporcie, jeżeli proporce drzew jesiony i topole wciąż oddychają głośno jak Indianie a strumienie bełkocą w swoim ciemnym esperanto a zaskrońce jak miękki znak w języku rosyjskim znikają wśród traw. Spakować się i wyjechać, zupełnie bez pożegnani, w południe, zniknąć tak jak mdlały panny. I łopiany, zielona armia łopianów, a pod nimi, pod parasolami weneckiej kawiarni, ślimaki rozmawiają o wieczności. Lecz katedra wznosi się, pamiętasz, tak pionowo, tak pionowo jak niedziela i serwetki białe i wiadro pełne malin stojące na podłodze i moje pragnienie, którego jeszcze nie było, tylko ogrody chwasty i bursztyn czereśni i Fredro nieprzyzwoity. Zawsze było za dużo Lwowa, nikt nie umiał zrozumieć wszystkich dzielnic, usłyszeć szeptu każdego kamienia, spalonego przez słońce, cerkiew w nocy milczała zupełnie inaczej niż katedra, Jezuici chrzcili rośliny, liść po liściu, lecz one rosły, rosły bez pamięci, a radość kryła się wszędzie, w korytarzach i młynkach do kawy, które obracały się same, w niebieskich imbrykach i w krochmalu, który był pierwszym formalistą, w kroplach deszczu i w kolcach róż. Pod oknem żółkły zamarznięte forsycje. Dzwony biły i drżało powietrze, kornety zakonnic jak szkunery płynęły pod teatrem, świata było tak wiele, że musiał bisować nieskończoną ilość razy, publiczność szalała i nie chciała opuszczać sali. Moje ciotki jeszcze nie wiedziały, że je kiedyś wskrzeszę i żyły tak ufnie i tak pojedynczo, służące biegły po świeżą śmietanę, czyste i wyprasowane, w domach trochę złości i wielka nadzieja. Brzozowski przyjechał na wykłady jeden z moich wujów pisał poemat pod tytułem Czemu, ofiarowany wszechmogącemu i było za dużo Lwowa, nie mieścił się w naczyniu, rozsadzał szklanki, wylewał się ze stawów, jezior, dymił ze wszystkich kominów, zamieniał się w ogień i w burzę, śmiał się błyskawicami, pokorniał, wracał do domu, czytał Nowy Testament, spał na tapczanie pod huculskim kilimem, było za dużo Lwowa a teraz nie ma go wcale, rósł niepowstrzymanie a nożyce cięły, zimni ogrodnicy jak zawsze w maju bez litości bez miłości ach poczekajcie aż przyjdzie ciepły czerwiec i miękkie paprocie, bezkresne pole lata czyli rzeczywistości. Lecz nożyce cięły, wzdłuż linii i poprzez włókna, krawcy, ogrodnicy i cenzorzy cięli ciało i wieńce, sekatory niezmordowanie pracowały, jak w dziecinnej wycinance gdzie trzeba wystrzyc łabędzia lub sarnę. Nożyczki, scyzoryki i żyletki drapały cięły i skracały pulchne sukienki prałatów i placów i kamienic, drzewa padały bezgłośnie jak w dżungli i katedra drżała i żegnano się o poranku bez chustek i bez łez, takie suche wargi, nigdy cię nie zobaczę, tyle śmierci czeka na ciebie, dlaczego każde miasto musi stać się Jerozolimą i każdy człowiek Żydem i teraz tylko w pośpiechu pakować się, zawsze, codziennie i jechać bez tchu, jechać do Lwowa, przecież istnieje, spokojny i czysty jak brzoskwinia. Lwów jest wszędzie.
