En el bosque, donde es pecado hablar, pasearse, no poseer raíz, no tener ramas, ¿qué puede hacer un hombre?
La soledad no basta para engañar al viento, de ningún brazo se construye una puerta, la piel, las uñas nunca sirven para un nido de pájaros.
Y el viento lo sabe.
En el bosque, quien no ha logrado ser un árbol, solo puede llegar de parte del otoño a pedir unas hojas, mejor si lleva harapos de mendigo, algún morral raído, un palo, un perro y ninguna esperanza. Verá como lo trata el viento, cómo su ofrenda le llenará las manos.
Fotos propias. Aranjuez.
Tłum. Ada Trzeciakowska
w lesie
W lesie, gdzie grzechem jest rozmawiać, przechadzać się, nie posiadać korzeni, nie mieć gałęzi, co może robić człowiek?
Samotność nie wystarczy, by zwieść wiatr, z ramion nie da się wystrugać drzwi, paznokcie ani skóra nie nadają się na ptasie gniazdo.
I wiatr to wie.
W lesie, ten, komu nie udało się być drzewem, może przychodzić tylko z jesienią by prosić o liście, najlepiej w żebraczych łachmanach, z postrzępioną sakwą, psem, kijem i pozbawiony nadziei. Zobaczy, jak potraktuje go wiatr, jak jego dar napełni mu ręce.
Los insectos atareados, los caballos color de sol, los burros color de nube, las nubes, rocas enormes que no pesan, los montes como cielos desplomados, la manada de árboles bebiendo en el arroyo, todos están ahí, dichosos en su estar, frente a nosotros que no estamos, comidos por la rabia, por el odio, por el amor comidos, por la muerte.
Collage propio
Tłum. Ada Trzeciakowska
pejzaż
Zapracowane owady, konie koloru słońca, osły koloru chmur, chmury, ogromne skały bez wagi, góry jak zwalone niebo, stadko drzew pijących ze strumienia, wszystko jest, błogosławione w swym istnieniu, na oczach nas, których nie ma, zżeranych przez gniew, przez nienawiść, przez miłość zżeranych, przez śmierć.
21 de marzo. Por la primavera, por la poesía, por Adam Zagajewski (en I aniversario de su muerte), por la gente de Ucrania: Rilke.
Adam Zagajewski escribió el poema, para el que realicé un ensayo cinematográfico (abajo), conmocionado por el atentado contra las Torres Gemelas. El poema es de inspiración rilkiana, quien, a su vez, escribió las elegías tras el trauma de la Primera Guerra Mundial (1912-1815; 1922 -con una pausa provocada por la apatía y depresión). El momento que vivimos me ha llevado a cuestionar el valor de la palabra poética, del arte, junto con Adorno, Godard, Różewicz. Este ano me sabe amargo el Día Internacional de la Poesía. Por mí, por esas valientes poetas ucranianas que ahora luchan tanto con la pluma como con las ametralladoras, intento buscar argumentos para convencerme de que sus versos y testimonios son importantes. Que no podemos callar, apartar la vista porque el silencio se traduce en una aceptación muda de los hechos. También evoco estas palabras de Dylan Thomas: No entres dócilmente en esa buena noche, Que al final del día debería la vejez arder y delirar; Enfurécete, enfurécete ante la muerte de la luz.
Aunque los sabios entienden al final que la oscuridad es lo correcto, Como a su verbo ningún rayo ha confiado vigor, No entran dócilmente en esa buena noche.
Llorando los hombres buenos, al llegar la última ola Por el brillo con que sus frágiles obras pudieron haber danzado en una verde bahía, Se enfurecen, se enfurecen ante la muerte de la luz.
Y los locos, que al sol cogieron al vuelo en sus cantares, Y advierten, demasiado tarde, la ofensa que le hacían, No entran dócilmente en esa buena noche.
Y los hombres graves, que cerca de la muerte con la vista que se apaga Ven que esos ojos ciegos pudieron brillar como meteoros y ser alegres, Se enfurecen, se enfurecen ante la muerte de la luz.
Y tú, padre mío, allá en tu cima triste, Maldíceme o bendíceme con tus fieras lágrimas, lo ruego. No entres dócilmente en esa buena noche. Enfurécete, enfurécete ante la muerte de la luz.
ENFURÉCETE, ALABA, CANTA, CELEBRA EL MUNDO MUTILADO, ¡PERO NO TE CALLES!
Trad. Eustaquio Barjau
Elegías de Duino
ELEGÍA IX
¿Por qué, si es posible pasar así el plazo de la existencia, como laurel, un poco más oscuro que todo otro verde, con pequeñas ondas en el borde de todas las hojas (como sonrisa de un viento): por qué entonces tener que ser humanos y, evitando destino, anhelar destino?… Oh, no porque haya felicidad, esta ventaja prematura de una pérdida cercana. No por curiosidad, o por ejercitar el corazón, que también estaría en el laurel…
Sino porque estar aquí es mucho, y porque parece que nos necesita todo lo de aquí, esto que es efímero, que nos concierne extrañamente. A nosotros, los más efímeros. Una vez cada cosa, sólo una vez. Una vez y ya no más. Y nosotros también una vez. Nunca más. Pero este haber sido una vez, aunque sólo una vez: haber sido terrestre, no parece revocable.
Y por esto nos damos prisa y queremos llevarlo a cabo, queremos abarcarlo en nuestras sencillas manos, en la mirada más colmada y en el corazón sin palabras. Queremos llegar a serlo. ¿A quién dárselo? Preferiblemente conservarlo todo para siempre… Ay, a la otra relación, ay, ¿qué se lleva uno al otro lado? No el mirar, lo que aquí hemos aprendido lentamente, ni nada ocurrido aquí. Nada. Entonces, los dolores. Entonces, sobre todo, la pesadumbre, entonces, la larga experiencia del amor, entonces lo inefable sólo. Pero luego, bajo las estrellas, ¿qué?: éstas son inefables mejor.
Porque el caminante, de la ladera del borde de la montaña, no lleva al valle un puñado de tierra, la inefable para todos, sino una palabra conseguida, pura, la genciana amarilla y azul. Estamos tal vez aquí para decir: casa, puente, surtidor, puerta, cántaro, árbol frutal, ventana, todo lo más: columna, torre… pero para decir, compréndelo, oh para decir así, como ni las mismas cosas nunca en su intimidad pensaron ser. ¿No es la secreta astucia de esta tierra callada, que ella apremie a los amantes a que en su sentimiento todas las cosas, sí todas las cosas se extasíen? Umbral: qué es para dos amantes que ellos gasten un poco el umbral, ya viejo, de su puerta, también ellos, después de los muchos que les precedieron y antes de los que vendrán después…, poca cosa.
Aquí es el tiempo de lo decible, aquí su país natal. Habla y proclama. Más que nunca van cayendo las cosas, las que podemos vivir, pues lo que las sustituye, desplazándolas, es un hacer sin imagen. Un hacer bajo costras que saltan por sí solas así que la actividad de dentro las rebasa y se delimita de otro modo. Entre los martillos aguanta nuestro corazón, como la lengua entre los dientes, que, no obstante, sin embargo, sigue siendo la que celebra.
Celebra para el ángel el mundo, no el inefable, ante él no puedes presumir del esplendor de lo que has sentido; en el Universo, donde él, más sensible, siente, eres tú un novicio. Por esto muéstrale lo sencillo, lo que, configurado de generación en generación, vive como cosa nuestra, junto a la mano y en la mirada. Dile las cosas. Se quedará más sorprendido; como te quedaste tú ante el cordelero de Roma, o ante el alfarero del Nilo. Muéstrale cuán feliz puede ser una cosa, qué inocente y qué muestra, cómo incluso el dolor que se queja se decide, puro, a la forma, sirve como una cosa o muere entrando en una cosa, y al otro lado escapa dichosamente al violín. Y estas cosas, que confían en que podemos salvarlas, nosotros, los más perecederos, nos confían algo que salva, a nosotros, los más perecederos. Quieren que las transformemos del todo en el corazón invisible ¡en —oh, infinitamente— en nosotros! Da igual quiénes seamos al fin.
Tierra, ¿no es esto lo que tú quieres: invisible resurgir en nosotros? ¿No es tu sueño ser algún día invisible? ¡Tierra!, ¡invisible! ¿Qué es, si no transformación, la tarea que impones apremiante? Tierra, amada, yo quiero. Oh créeme, ya no son necesarias tus primaveras para ganarme para ti, una, ay, una sola es ya demasiado para la sangre. Inefablemente estoy decidido por ti, desde lejos. Siempre tuviste razón y tu santa ocurrencia en la muerte familiar.
Mira, yo vivo. ¿De qué? Ni la niñez ni el futuro menguan… Existencia rebosante surge en mi corazón.
Elegía X
Que un día, a la salida de esta enconada visión, mi canto de júbilo y gloria ascienda a los ángeles que están conformes. Que de los martillos del corazón, de claro batir, ninguno fracase en cuerdas flojas, dubitantes o que se rompen. Que el flujo de mi semblante me haga más luminoso; que el llanto imperceptible florezca. Oh, entonces, cuán queridas, noches, vais a ser para mí, noches de aflicción. Que yo no os recibiera más de rodillas, inconsolables hermanas, que no me entregara más suelto a vuestro suelto cabello. Nosotros, que derrochamos dolores. Cómo nuestros ojos, adelantándose, los buscan, en la triste duración, a ver si terminan o no. Mas ellos son, ciertamente, nuestro follaje de invierno, nuestra oscura pervinca, uno de los tiempos del año secreto, no sólo tiempo, son lugar, asentamiento, lecho, suelo, residencia.
Ciertamente, ay, cuán extranjeras son las callejas de la Ciudad del Dolor, donde en el falso silencio, fuerte, hecho de exceso de ruido, alardea de lo que ha sido vertido del molde del vacío: el ruido dorado, el monumento que estalla. Oh, de qué modo, sin dejar huella, un ángel les pisotearía el mercado de consuelos, al que limita su iglesia, la que ellos compraron una vez terminada: pulcra y cerrada y desengañada, como una oficina de correos en domingo. Fuera, en cambio, se rizan siempre los bordes de la feria. ¡Columpios de libertad! ¡Buzos e ilusionistas del afán! Y el tiro al blanco con figuritas, el tiro al blanco de la felicidad relamida, donde hay pataleo de diana y comportamiento de hojalata, cuando uno, más diestro, acierta. De aplauso a azar sigue él dando tumbos su camino; pues casetas de toda clase de curiosidades solicitan, tamborilean y berrean. Para los mayores, no obstante, hay todavía algo especial que ver, cómo el dinero se multiplica, anatómicamente, no sólo como diversión: el órgano genital del dinero, todo, la totalidad, el proceso, esto instruye y da fecundidad… …Oh, pero inmediatamente después de esto, detrás de la última valla, en la que hay pegados anuncios del ‘Sin Muerte’, de aquella cerveza amarga que parece dulce a los que la beben, siempre que con ella mastiquen distracciones frescas…, justo a espaldas de la valla, justo detrás, está lo real. Hay niños que juegan y amantes que se cogen el uno al otro, aparte, serios, en la mísera hierba, y los perros tienen su mundo. A ir más allá todavía se siente movido el muchacho; tal vez ama a una joven queja… Detrás de ella va él por praderas. Ella dice: —Lejos. Vivimos allí fuera… ¿Dónde? Y el muchacho sigue. Le conmueve su actitud de ella. El hombro, el cuello, tal vez es de noble linaje. Pero la deja, se da la vuelta, mira a un lado, hace una seña… ¿Qué? Ella es una queja.
Sólo los muertos jóvenes, en el primer estadio de indiferencia intemporal, el de la deshabituación, la siguen con amor. A muchachas espera ella y se hace amiga de ellas. Les muestra en voz baja lo que lleva. Perlas del dolor y los finos velos de la paciencia. Con los muchachos ella anda en silencio. Pero allí donde ellas viven, en el valle, una de las viejas, de las quejas se ocupa del muchacho, cuando éste pregunta: —Éramos —dice ella— una Gran Estirpe, en tiempos, nosotras, las quejas. Los padres practicaban la minería, allí, en la gran cordillera; entre los hombres encontrarás de vez en cuando un trozo de protodolor afilado o, expulsada de viejo volcán, la lava petrificada de la ira. Sí, esto venía de allí. En otro tiempo fuimos ricas.
Y ella le lleva ligera por el ancho paisaje de las quejas, le muestra las columnas de los templos o las ruinas de aquellos castillos desde donde los príncipes de las quejas gobernaron antaño sabiamente el país. Le muestra los grandes árboles de lágrimas y los campos de la melancolía en flor, (Los vivos sólo los conocen como suave follaje); le muestra los animales de la tristeza, paciendo; a veces un pájaro se asusta y, volándoles rasante a través de su mirada, traza en el espacio la imagen escrita de un grito solitario. Al atardecer le lleva a las tumbas de los viejos del linaje de las quejas, las sibilas y los augures. Mas se acerca la noche, por esto caminan más quedo, y pronto se levanta la luna, el Monumento Funerario que vela sobre todo. Hermana de aquella que está junto al Nilo, la esfinge sublime: de la callada cámara semblante. Y ellos se asombran de la cabeza coronada que para siempre, en silencio, puso el rostro de los hombres sobre la balanza de las estrellas.
No lo abarca la mirada de él, en el vértigo de la muerte temprana. Mas su mirada, o saliendo de detrás del pschent, asusta al búho. Y éste, rozándole levemente la mejilla, aquélla, la de la más madura redondez, dibuja blandamente, metiéndose en el nuevo oído de muerto, sobre una hoja doble, abierta, la silueta indescriptible.
Y más alto, las estrellas. Las estrellas del país del dolor. Lentamente las va nombrando la queja: Aquí, mira: el Jinete, la Vara, y a la constelación más llena la llaman ellos: Guirnalda de Erutos. Luego, más allá, hacia el Polo: Cuna; Camino; El Libro Ardiente; Muñeca; Ventana. Pero en el cielo del Sur, pura como en el interior de una mano bendita, la ‘M’, clara, resplandeciente que significa las madres…
Pero el muerto tiene que seguir, y en silencio le lleva la queja más vieja hasta el barranco, donde brilla la Luna: la fuente de la alegría. Con veneración la nombra ella, dice: —Entre los hombres ella es un río que arrastra. Están al pie de la montaña. Y allí ella le abraza, llorando.
Solitario él va subiendo, a los montes del protodolor. Y sus pasos no se oyen siquiera desde el mudo destino.
Pero si los infinitamente muertos despertaran en nosotros un símbolo, mira, señalarían tal vez los amentos del desnudo avellano, los amentos que cuelgan, o bien pensarían en la lluvia que cae sobre el oscuro reino terrestre.
Y nosotros, que pensamos en una dicha creciente, sentiríamos la emoción o que casi nos abruma cuando cae algo feliz.
21 marca. Za wiosnę, za poezję, za Adama Zagajewskiego (w 1. rocznicę śmierci), za naród ukraiński: Rilke.
Adam Zagajewski napisał wiersz, do którego zrobiłam etiudę filmową, wstrząśnięty atakiem na World Trade Center. Inspiracją dla wiersza jest Rilke, który z kolei storzył elegie po traumie I wojny światowej (1912-1815,1922, z przerwą spowodowaną apatią i przygnębieniem). Moment, w którym żyjemy, doprowadził mnie do kwestionowania poezji, sztuki, wraz z Adorno, Godardem, Różewiczem. Bolą mnie te radosne obchody dnia poezji tutaj w Hiszpanii jak nigdy dotąd. Sama dla siebie, dla tych dzielnych ukraińskich dziewczyn, które walczą teraz zarówno piórem jak karabinem, staram się przekonać, że słowa i świadectwa są ważne. Że nie możemy milczeć, bo milczenie oznacza niemą akceptację faktów. Przywołuję też słowa Dylana Thomasa: Nie wchodź łagodnie do tej dobrej nocy, Starość u kresu dnia niech płonie, krwawi; Buntuj się, buntuj, gdy światło się mroczy.
«Mędrcy, choć wiedzą, że ciemność w nich wkroczy – Bo nie rozszczepią słowami błyskawic – Nie wchodzą cicho do tej dobrej nocy.
Cnotliwi, płacząc kiedy ich otoczy Wspomnienie czynów w kruchym wieńcu sławy, Niech się buntują, gdy światło się mroczy.
Szaleni słońce chwytający w locie, Wasz śpiew radosny by mu trenem łzawym; Nie wchodźcie cicho do tej dobrej nocy.
Posępnym, którym śmierć oślepia oczy, Niech wzrok się w blasku jak meteor pławi; Niech się buntują, gdy światło się mroczy.
Błogosławieństwem i klątwą niech broczy Łza twoja, ojcze w niebie niełaskawym. Nie wchodź łagodnie do tej dobrej nocy. Buntuj się, buntuj, gdy światło się mroczy»
BUNTUJMY SIE, , SŁAWMY I OPIEWAJMY OKALECZONY ŚWIAT, ALE NIE MILCZMY!
Tłum. Mieczysław Jastrun (IX) i Andrzej Lam (X)
Elegie Duinejskie
Elegia IX
Czemu więc, jeśli już trzeba, porę istnienia na ziemi przybrać jak wawrzyn, nieco ciemniejszy niż wszelka inna zieleń z małymi falami na każdym brzeżku liścia (jak uśmiech wiatru): – czemuż tedy do ludzkiej przymuszać się doli – i unikając losu tęsknić za losem?… Och, nie, że jest szczęściem ten przedwczesny przywilej bliskiej utraty. Nie z ciekawości albo dla wprawy serca, co by mogło być także w wawrzynie…
Ale że ziemski byt znaczy wiele i że wszystkiemu tutaj jesteśmy na pozór potrzebni, całej tej znikomości, co nas przedziwnie dotyczy. Nas, najbardziej znikomych. Raz tylko, wszystko tylko raz jeden. Raz i nie więcej. My także raz tylko. Niepowrotnie. Lecz to raz tylko istnieć, jeśli nawet raz tylko: istnieć na Ziemi, wydaje się nieodwołalne.
I tak przynaglamy się, by dopełnić istnienia, tak chcemy zmieścić je w naszych zwyczajnych dłoniach, w przepełnionym spojrzeniu i w niemym sercu. Chcemy być nim. – komu je oddać? Najchętniej wszystko zachować na zawsze… Ach, w tamten inny układ, biada, co się zabiera ze sobą? Nie zdolność widzenia, z wolna tu wyuczoną, nic z tego, co tu się zdarzyło. Nic. Ale cierpienia. Lecz przede wszystkim ciężar bytu, lecz długie doświadczenie miłości – lecz samo niewysłowione. Ale później pośród gwiazd, cóż z tym począć: są głębiej niewyrażalne. Przecież wędrowiec ze stoku góry znosi w dolinę nie garść ziemi, niewysłowionej dla wszystkich, lecz tylko jedno zdobyte słowo, czyste, żółtą i błękitną gencjanę. Jesteśmy tu może tylko po to, by powiedzieć: dom, most, studnia, brama, dzbanek, owocowe drzewo, okno – najwyżej: kolumna, wieża… Ale powiedzieć, zrozum, o, powiedzieć tak, jak nawet samym rzeczom nie marzyło się nigdy. Czy to nie skryty podstęp tej Ziemi, co umie milczeć, jej, która zniewala kochanków, by w ich uczuciu wszystko ich zachwycało? Próg: czymże to jest dla dwojga kochanków, że własny wysłużony próg we drzwiach zetrą cokolwiek obuwiem, także oni, po wielu przed nimi i przed tymi, co przyjdą… przelotnie.
Tu czas Wyrażalnego, tu jego ojczyzna. Powiedz i wyznaj. Bardziej niż kiedykolwiek tam odpadają rzeczy dające się przeżyć, albowiem to, co spycha, na miejsce ich wchodząc, jest ruchem bez obozu. Czynnością pod skorupami, pękającymi radośnie, gdy wewnątrz napór przerośnie siebie i inną znajdzie granicę. Trwa między młotami nasze serce jak język między zębami, a jednak nie przestaje wysławiać.
Sław przed Aniołem świat, nie ten wyrażalny, przed nim próżno byś chełpił się przepychem uczuć; w bezmiarze, tam, gdzie on czuje stokrotnie, tyś nowicjuszem. Więc pokaż mu rzeczy zwykłe, co z pokolenia na pokolenie żyją w nas jako nasza własność, pod ręką, w spojrzeniu. Powiedz mu rzeczy. Stać będzie wstrząśnięty, jak stałeś u powroźnika w Rzymie lub u garncarza nad Nilem. Pokaż mu, jak szczęśliwa może być rzecz, jak niewinna i nasza, jak nawet łkające cierpienie przestaje na kształt, bez wahania, służy jak rzecz lub znika w rzecz – i na drugim brzegu błogo wymyka się skrzypcom. – I te ze skonania żyjące rzeczy pojmują, że ty je sławisz; śmiertelne, nam powierzają ratunek, najbardziej śmiertelnym. Chcą, byśmy je przemienili w swym niewidzialnym sercu w nas – o, bezbrzeżnie w nas samych! Kim byśmy byli w końcu. Ziemio, czyż nie jest to twoim pragnieniem: w nas narodzić się niewidzialnie? – Czy to nie sen twój, być jeden raz niewidzialną? – Ziemio! być niewidzialną! Co, jeśli nie metamorfoza, jest twym naglącym żądaniem? Ziemio, umiłowana, chcę. O, wierz, nie trzeba by było odtąd twych wiosen, by mnie zjednać dla ciebie – jedna, ach, jedna, to już za wiele dla mojej krwi. Bezimiennie przystałem na ciebie, z najdalszych oddali. Tyś zawsze miała słuszność, i twoim świętym pomysłem jest zgon poufny.
Patrz, żyję. Z czego? Ani dzieciństwo ni przyszłość nie tracą nic ze siebie… Byt niezmierzony wytryska z mojego serca.
Elegia X
Żebym też kiedyś, u kresu gorzkiego przejrzenia, radość i sławę wyśpiewał przyzwalającym aniołom. Żeby ze zbitych do cna młotków mojego serca żaden nie zawiódł na luźnych, niepewnych albo porwanych strunach. Żeby moje płynące oblicze mnie rozświetliło; żeby płacz niepozorny rozkwitnął. O, jak będziecie wtedy, noce, mi bliskie, strapione. Że was na klęczkach, niepocieszone siostry, nie brałem w siebie, w wasz rozpuszczony włos nie kryłem się ufnie. My, trwoniciele cierpienia. Jakże my je z góry odrzucamy, w posępne trwanie, bo nie skończą się może. Ale to one są przecież naszym zimozielonym listowiem, ciemnym barwinkiem, jedną z pór sekretnego roku — nie tylko porą — są miejscem, gniazdem, siedliskiem, mieszkaniem.
Lecz, biada, jak obce są uliczki Miasta Boleści, gdzie w fałszywej, z nadmiaru dźwięku powstałej ciszy, butnie, z matrycy pustki odlew się pyszni: wrzask pozłocony, kruszący się pomnik. O, jak chętnie rozdeptałby im anioł ten rynek pociech, odgraniczony kościołem, jego kupną gotowizną: czystym, zamkniętym i smutnym jak poczta w niedzielę. Ale na zewnątrz kotłują się zawsze jarmarczne atrakcje. Huśtawki wolności! Poławiacze, kuglarze zapału! I szczęścia wystrojonego figurki w strzelnicy, ruchome skaczące cele, dźwięk dające blaszany, gdy strzelec fortunny trafi. Od trafu do przypadku toczy się dalej; bo kramy z wszelakim cudactwem wabią, bębnią i beczą. Dla dorosłych natomiast jest widok osobny, jak pieniądz się mnoży, anatomicznie, nie tylko do śmiechu: organ płciowy pieniądza, wszystko, całość i przebieg — to uczy i czyni płodnym……… …. Och, ale zaraz za tym, nieco dalej, za płotem oklejonym plakatami „Todlos”, tego gorzkiego piwa, co zda się słodkie pijącym, gdy przeżuwają do niego ciągle nowe rozrywki…, zaraz z tyłu parkanu, za nim jest rzeczywiście. Dzieci się bawią i kochankowie trzymają się z boku, poważnie, na lichej trawie, i psy korzystają z natury. Coś dalej ciągnie młodzieńca; być może kocha młodą Skargę….. Za nią idzie na łąki. A ona mówi: — Daleko. Mieszkamy tam, za miastem….. Gdzie? I młodzieniec idzie za nią. Jej postać go wzrusza. Ramiona i szyja — może to ród znamienity? Lecz ją zostawia, odchodzi, odwraca się, skinął… Cóż to? Ona jest Skargą.
Tylko młodzi umarli, we wczesnym okresie bezczasowej obojętności, odzwyczajania, idą za nią z miłością. Na dziewczęta czeka i zaprzyjaźnia się z nimi. Pokazuje im cicho, co ma na sobie. Perły cierpienia i delikatne welony cierpliwości. — Z chłopcami idzie w milczeniu.
Lecz tam, gdzie mieszkają, w dolinie, jedna ze starszych Skarg zwraca się żywo ku chłopcu, kiedy ten pyta: — Byliśmy, mówi, Wielkim Rodem, kiedyś, my Skargi. Przodkowie pracowali w kopalniach tam, w tych górach; u ludzi znajdziesz niekiedy kawałek szlifowanego pra-bólu lub, ze starego wulkanu, gniew skamieniały w szlakę. Tak, to pochodzi stamtąd. Byliśmy kiedyś bogaci. —
I prowadzi go lekko przez Skarg krajobraz rozległy, pokazuje słupy świątyni albo zwaliska zamków, z których niegdyś książęta Skargowie krajem mądrze rządzili. Pokazuje wysokie drzewa łez i pola kwitnącej melancholii (żyjący znają ją tylko jako roślinę liściastą); pokazuje zwierzęta smutku na łące — a czasem skoczy ptak i przetnie im w płaskim locie widzenie hieroglifem swojego samotniczego krzyku. — Zaś wieczorem na groby przodków go wiedzie ze Skargów rodu, dawnych sybilli i wieszczków. A kiedy noc się zbliża, wędrują ciszej, i wkrótce księżyc się wznosi, ten nad wszystkim czuwający grobowiec. Podobny do tego nad Nilem, wzniosły Sfinks —: utajnionej komnaty oblicze. I zdumiewają się głowie królewskiej, która na zawsze, milcząca, twarz ludzką złożyła na wadze gwiazd.
Tego już wzrok nie ogarnia, we wczesnej śmierci mętniejący. Lecz jej spojrzenie, spoza krawędzi pszentu, wypłasza sowę. A ona, muskając w wolnym przelocie policzek, tę najdojrzalszą okrągłość, wrysowuje miękko w nowy słuch umarłego, nad podwójnie otwartą kartą, nieopisany obrys.
A wyżej, gwiazdy. Nowe. Gwiazdy Krainy Boleści. Wolno nazywa je Skarga: — Tu, patrz, to Jeździec, to Laska, a ten większy gwiazdozbiór zowią: Wieniec Owoców. I dalej, bliżej bieguna: Kołyska; Droga; Płonąca Księga; Lalka; Okno. Na niebie zaś południowym, czyste jak we wnętrzu błogosławionej dłoni, jasno świecące M, które oznacza Matki…… —
Lecz Zmarły musi odejść; w milczeniu prowadzi go starsza Skarga do wąwozu w dolinie, gdzie w blasku księżyca coś lśni: Źródło Radości. Z nabożną czcią nazywa je, mówi: — U ludzi jest ono doniosłą rzeką. —
Stoją u podnóża gór. Obejmuje go, płacząc.
Samotnie się wspina, ku górom pra-bólu. I nawet jego kroki nie dźwięczą z głuchego losu.
* Lecz gdyby mieli ci nieskończenie umarli wzbudzić w nas podobieństwo, patrz, wskazaliby może kotki bezlistnej leszczyny, zwisające, albo deszcz, co na mroczną ziemię pada wczesną wiosną. — My zaś, którzy o szczęściu rosnącym myślimy, poczulibyśmy wzruszenie, które nas do żywego dojmuje, kiedy szczęście pada.
Mira setiembre: nada se ha perdido con fiarnos de las hojas. La juventud vino y se fue, los árboles no se movieron. El hermano al morir te quemó en llanto pero el sol continúa. La casa fue derrumbada, no su recuerdo. Mira setiembre con su pala al hombro cómo arrastra hojas secas.
La vida vale más que la vida, sólo eso cuenta. Nadie nos preguntó para nacer, ¿qué sabían nuestros padres?¿los suyos que supieron? Ningún dolor les ahorró sombra y sin embargo se mezclaron al tiempo terrestre. Los árboles saben menos que nosotros y aún no se vuelven. La tierra va más sola ahora sin dioses pero nunca blasfema. Mira setiembre cómo te abre el bosque y sobrepasa tu deseo. Abre tus manos, llénalas con estas lentas hojas, no dejes que una sola se te pierda.
Fotos propias. Aranjuez.
Tłum. Ada Trzeciakowska
Wrzesień
Spójrz na wrzesień: nic nie stracono zaufawszy liściom. Młodość nastała i odeszła, a drzewa nie drgnęły. Umierając brat oparzył cię płaczem ale słońce nadal świeci. Dom zburzono, ale nie pamięć o nim. Spójrz na wrzesień jak z szuflą na ramieniu. powłóczy suchymi liśćmi.
Życie jest warte więcej niż życie, tylko to jest ważne. Nikt nas nie pytał o narodziny. cóż wiedzieli nasi rodzice? ich rodzice? co wiedzieli? Żaden ból nie oszczędził im cienia, a jednak zmieszały się z ziemskim czasem. Drzewa wiedzą mniej niż my lecz jeszcze nie wracają. Ziemia kroczy coraz bardziej samotna bez bogów lecz nigdy nie złorzeczy. Spójrz na wrzesień, jak otwiera las przed tobą i wyprzedza twoje życzenie. Otwórz ramiona, wypełnij je tymi powolnymi liśćmi, nie dopuść, by choć jeden się utracił.
Tuyo es el tiempo cuando tu cuerpo pasa con el temblor del mundo, el tiempo, no tu cuerpo. Tu cuerpo estaba aquí, tendido al sol, soñando, se despertó contigo una mañana cuando quiso la tierra.
Tuyo es el tacto de las manos, no las manos; la luz llenándote los ojos, no los ojos; acaso un árbol, un pájaro que mires, lo demás es ajeno. Cuanto la tierra presta aquí se queda, es de la tierra.
Sólo trajimos el tiempo de estar vivos entre el relámpago y el viento; el tiempo en que tu cuerpo gira con el mundo, el hoy, el grito delante del milagro; la llama que arde con la vela, no la vela, la nada de donde todo se suspende, —eso es lo nuestro.
lo mío
Tłum. Ada Trzeciakowska
TO, CO NASZE
To czas, kiedy twoje ciało przemija przy drżeniu świata, czas, nie ciało. Twoje ciało było tutaj, leżało na słońcu, śniło, obudziło się z tobą kiedyś rano gdy ziemia go zapragnęła.
Twój jest dotyk rąk, lecz nie ręce; światło wypełniające twoje oczy, lecz nie oczy; może drzewo, ptak, na które patrzysz, wszystko inne jest obce. To, co ziemia użycza tutaj, tutaj zostanie, do ziemi należy.
Wnieśliśmy tylko czas, w którym żyjemy pośród błyskawic na wietrze; czas, w którym twoje ciało obraca się wraz ze światem, dzień dzisiejszy, płacz wobec cudu; płomień, który płonie wraz ze świecą, lecz nie świecę, nicość, w której wszystko jest zawieszone, – oto, co nasze.
Tus cabellos se pierden en el bosque, tus pies tocan los míos. Dormida eres más grande que la noche pero tu sueño cabe en este cuarto. ¡Cuántos somos qué poco somos! Afuera pasa un taxi con su carga de espectros. El río que se va siempre está de regreso.
¿Mañana será otro día?
Fotogramas de Largo viaje hacia la noche de Bi Gan (2018)
Tłum. Krystyna Rodowska
Świt ostateczny
Twoje włosy zgubiły się w lesie, twoje stopy dotykają moich. Kiedy śpisz, jesteś większa niż noc, ale twój sen mieści się w tym pokoju. Jak bardzo jesteśmy w tak skąpym istnieniu! Ulicą przejeżdża taksówka z ładunkiem widziadeł. Rzeka co dokądś płynie, zawsze jest w drodze powrotnej.
Todo ángel es terrible (…) Si ahora avanzara el arcángel, el peligroso, desde atrás de las estrellas, un solo paso, que bajara y se acercara: el propio corazón, batiendo alto, ¿nos mataría? ¿Quién es usted? (…) Porque nosotros, siempre que sentimos, nos evaporamos; ay, nosotros nos exhalamos a nosotros mismos, nos disipamos; de ascua en ascua soltamos un olor cada vez más débil. Probablemente alguien nos diga: Sí, entras en mi sangre; este cuarto, la primavera se llena de ti…, ¿de qué sirve? Él no puede retenernos, nos desvanecemos en él y en torno suyo. Y aquellos que son hermosos, oh, ¿quién los retiene? Incesantemente la apariencia llega y se va de sus rostros. Como rocío de la hierba matinal se esfuma de nosotros lo que es nuestro, como el calor de un plato caliente. Oh, sonrisa ¿a dónde? Oh, mirada a lo alto: nueva, cálida, fugitiva ola del corazón; sin embargo, ay, somos eso. ¿Entonces el firmamento, en el que nos disolvemos, sabe a nosotros? ¿De veras los ángeles recapturan solamente lo suyo, lo que han irradiado, o a veces, como por descuido, hay algo nuestro en todo ello? ¿Estamos tan entremezclados en sus facciones, como la vaga expresión en los rostros de las mujeres preñadas? Ellos no lo advierten en el torbellino de su regreso a sí mismos. (¿Cómo habrían de advertirlo?).
¿Cambian de plumaje los ángeles en primavera? Foto propia.
Tłum. Mieczysław Jastrun
Druga elegia. Elegie Duinejskie (fragm.)
Każdy anioł przeraża (…) Gdyby teraz archanioł, straszliwy, wyszedłszy zza gwiazd o krok tylko ku naszej zniżył się stronie, w niebo – wzbite zabiłoby nas własne serce. Kto jesteście? (…) Gdyż ogarnięci uczuciem spalamy się, ach, zawsze ulatniamy się z naszych oddechem; od drwa płonącego do drwa wydajemy woń coraz słabszą. A wtedy ktoś nam powiada: tak, w krew moją wchodzisz, ten pokój, ta wiosna napełnia się tobą… Daremnie, nas nie zatrzyma, znikamy w nim, wokół niego. A ci, co są piękni, o, któż ich zdoła powstrzymać? Nieustannie powstaje pozór w ich twarzy i pierzcha. Jak z pierwszych traw rosa ulatnia się z nas to wszystko, co nasze, jak żar z gorącego pokarmu. O, uśmiech, dokąd? O, spojrzenie w górę: nowa, ciepła, nadpływająca falo serca; – biada mi, jednak tym wszystkim jesteśmy. Czy przypadamy do smaku wszechświatom, w których nikniemy? Czy aniołowie przechwytują to tylko, co z nich jest, naprawdę, czy może jakby z niedopatrzenia na w tym niekiedy swój udział cząstka naszego bytu? Czyli jesteś tylko tyle wmieszani w ich rysy, ile niepokój w twarze brzemiennych kobiet? Nie widzą tego w chaosie powrotu do siebie. (Jakże mieliby dostrzec).
Pero si ya pagamos nuestros pasajes en este mundo por qué, por qué no nos dejan sentarnos y comer? Queremos mirar las nubes, queremos tomar el sol y oler la sal, francamente no se trata de molestar a nadie, es tan sencillo: somos pasajeros.
Todos vamos pasando y el tiempo con nosotros: pasa el mar, se despide la rosa, pasa la tierra por la sombra y por la luz, y ustedes y nosotros pasamos, pasajeros.
Entonces qué les pasa? Por qué andan tan furiosos? A quién andan buscando con revólver?
Nosotros no sabíamos que todo lo tenían ocupado, las copas, los asientos, las camas, los espejos, el mar, el vino, el cielo.
Ahora resulta que no tenemos mesa. No puede ser, pensamos. No pueden convencernos. Estaba oscuro cuando llegamos al barco. Estábamos desnudos. Todos llegábamos del mismo sitio, Todos veníamos de mujer y de hombre. Todos tuvimos hambre y pronto dientes. A todos nos crecieron las manos y los ojos para trabajar y desear lo que existe.
Y ahora nos salen con que no podemos, que no hay sitio en el barco, no quieren saludarnos, no quieren jugar con nosotros.
Por qué tantas ventajas para ustedes? Quién les dio la cuchara cuando no habían nacido?
Aquí no están contentos, así no andan las cosas.
No me gusta en el viaje hallar, en los rincones, la tristeza, los ojos sin amor o la boca con hambre.
No hay ropa para este creciente otoño y menos, menos para el próximo invierno. Y sin zapatos cómo vamos a dar la vuelta al mundo, a tanta piedra en los caminos?
Sin mesa dónde vamos a comer, dónde nos sentaremos si no tenemos silla? Si es una broma triste, decídanse, señores, a terminarla pronto, a hablar en serio ahora.
Después el mar es duro.
Y llueve sangre.
Mi videopoema, adaptación de El barco
Tłum. Ada Trzeciakowska
Statek
Ale przecież zapłaciliśmy już za nasze bilety w tym świecie dlaczego, dlaczego nie dacie nam spocząć i zjeść? Chcemy popatrzeć na chmury, chłonąć słońce i zapach soli, mówiąc szczerze nie mamy zamiaru nikomu przeszkadzać, to jest takie oczywiste: jesteśmy pasażerami.
Wszyscy przemijamy a czas wraz z nami: przemija morze, żegna się róża, ziemia przechodzi przez cień i światło, my i wy, wszyscy przemijamy, pasażerowie.
W takim razie co się z wami dzieje? Skąd ta wściekłość? Kogo szukacie z rewolwerem w ręku?
Nie wiedzieliśmy, że wszystko jest już zajęte, kieliszki, miejsca, łóżka, lustra, morze, wino, niebo.
Okazuje się, że nie ma dla nas stołu. To nie możliwe, myślimy. Nie przekonacie nas. Było ciemno, kiedy dotarliśmy do statku. Byliśmy nadzy. Wszyscy przybyliśmy z tego samego miejsca. Wszyscy pochodzimy od kobiety i mężczyzny. Wszyscy byliśmy głodni i wyrosły nam zęby. Wszystkim urosły ręce i oczy, by pracować i pragnąć tego, co istnieje.
A wy teraz mówicie, że nie możemy, że nie ma miejsca na statku, nie chcecie nas przywitać, nie chcecie się z nami bawić.
Dlaczego dla was rezerwujecie wszystkie przywileje? Czy ktoś wam podał łyżkę, kiedy jeszcze was nie było?
My tutaj nie jesteśmy zadowoleni, nie tak świat został ułożony.
Nie lubię podróżować natykać się, po kątach, na smutek, wzrok bez miłości lub głodne usta.
Brak nam ubrań na zbliżającą się jesień i tym bardziej, tym bardziej na przyszłą zimę. A bez butów jak okrążymy świat, skoro na dogach leżą kamienie?
Bez stołu, gdzie zjemy, gdzie usiądziemy, skoro nie mamy krzesła? Jeśli to jakiś smutny żart, niech się państwo zdecydują, zakończyć go szybko, i porozmawiać poważnie.
Después del fin del mundo tras la muerte me encontré en medio de la vida que me creaba construía la vida la gente los animales los paisajes
decía esto es una mesa esto es una mesa en la mesa está el pan un cuchillo el cuchillo sirve para cortar el pan con el pan se alimentan las personas
hay que amar al hombre de noche y de día aprendía que hay que amar al hombre respondía
decía esto es una ventana esto es una ventana al otro lado de la ventana hay un jardín en el jardín veo un pequeño manzano el pequeño manzano florece caen las nubes comienzan a formarse las frutas maduran mi padre coge una manzana ese hombre que arranca una manzana es mi padre
me senté en el umbral de casa esa viejecita que arrastra con una soga una cabra es más necesaria y valiosa que las siete maravillas del mundo quien piensa y siente que ella es innecesaria es un genocida
esto es un hombre esto es un árbol esto es pan
las personas se alimentan para vivir me repetía la vida humana es importante la vida humana tiene un gran peso la vida humana tiene gran valor su valor sobrepasa el de todas las cosas que creó el hombre el hombre es un gran tesoro repetía obstinado
decía esto es agua acariciaba con la mano las olas y conversaba con un río oh agua decía oh agua buena soy yo
el hombre hablaba al agua hablaba a la luna a las flores a la lluvia hablaba a la tierra a los pájaros al cielo
callaba el cielo callaba la tierra cuando escuchaba una voz proveniente de la tierra del agua y del cielo era la voz de otro hombre
Fotografías de Josef Sudek
W środku życia
Po końcu świata po śmierci znalazłem się w środku życia stwarzałem siebie budowałem życie ludzi zwierzęta krajobrazy
to jest stół mówiłem to jest stół na stole leży chleb nóż nóż służy do krajania chleba chlebem karmią się ludzie
człowieka trzeba kochać uczyłem się w nocy w dzień co trzeba kochać odpowiadałem człowieka
to jest okno mówiłem to jest okno za oknem jest ogród w ogrodzie widzę jabłonkę jabłonka kwitnie kwiaty opadają zawiązują się owoce dojrzewają mój ojciec zrywa jabłko ten człowiek który zrywa jabłko to mój ojciec
siedziałem na progu domu ta staruszka która ciągnie na powrozie kozę jest potrzebniejsza i cenniejsza niż siedem cudów świata kto myśli i czuje że ona jest niepotrzebna ten jest ludobójcą
to jest człowiek to jest drzewo to jest chleb
ludzie karmią się aby żyć powtarzałem sobie życie ludzkie jest ważne życie ludzkie ma wielką wagę wartość życia przewyższa wartość wszystkich przedmiotów które stworzył człowiek człowiek jest skarbem powtarzałem uparcie
to jest woda mówiłem gładziłem ręką fale i rozmawiałem z rzeką wodo mówiłem dobra wodo to ja jestem
człowiek mówił do wody mówił do księżyca do kwiatów deszczu mówił do ziemi do ptaków do nieba
milczało niebo milczała ziemia jeśli usłyszał głos który płynął z ziemi wody i nieba to był głos drugiego człowieka
ADA LÍRICA 